Ο [μυθικός] Ήλιος από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

 

Ο [μυθικός] Ήλιος

από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Στην Μυθολογία των αρχαίων Ελλήνων ο Ήλιος ήταν προσωποποιημένος ως θεότητα. Μάλιστα, ο Όμηρος τον ταυτίζει με τον Τιτάνα Υπερίωνα. Άλλες, όμως, μυθικές πηγές αναφέρουν πως ο Ήλιος ήταν γιος του Υπερίωνα και της θεότητας Θείας. Ο Ήλιος οδηγούσε καθημερινά το πύρινο άρμα του στον ουρανό. Εμφανίζεται με δύο αδελφές, την Σελήνη και την Ηώ, που ηταν η θεότητα του λυκαυγούς [ανατολής-χαραυγής]. Ο Ήλιος αναφερόταν συχνά και με το επίθετο Ήλιος Πανόπτης (αυτός που βλέπει τα πάντα). Πολλοί πιστεύουν πως με την πάροδο των ετών ο Απόλλων, ως Ολύμπιος θεός, πήρε τη “θέση” του Ήλιου κι έγινε έτσι ο ηλιακός θεός. Ο αντίστοιχος θεός του Ηλίου στην Ρωμαϊκή μυθολογία ήταν ο Σολ.

ΞΕΤΥΛΙΓΟΝΤΑΣ ΜΥΘΟΥΣ: Η γνωστότερη ιστορία στην οποία συμμετέχει ο Ήλιος είναι αυτή του γιου του, Φαέθοντα, ο οποίος σκοτώθηκε οδηγώντας το ηλιακό άρμα [έχουμε αναφερθεί εκτενώς σ΄ αυτόν στη σχετική ενότητα]. Στην ομηρική Οδύσσεια, ο Οδυσσέας και το λιγοστό του, ήδη, πλήρωμα, κατέφτασαν σε ένα νησί, αφιερωμένο στον θεό Ήλιο, τον οποίο η μάγισσα Κίρκη ονομάζει Υπερίωνα. Εκεί φυλάσσονταν τα ιερά βόδια του Ηλίου. Παρόλες τις προειδοποιήσεις του Οδυσσέα, οι άντρες του ασεβώς σκότωσαν και έφαγαν μερικά από αυτά. Οι φύλακες του νησιού, κόρες του Ηλίου [Ηλιάδες], το είπαν στον πατέρα τους και αυτός κατέστρεψε το πλοίο τους και όλους τους άντρες εκτός από τον Οδυσσέα.

ΛΑΤΡΕΙΑ-ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ: Ο Ήλιος λατρευόταν κυρίως στην Πελοπόννησο, ενώ στη Ρόδο κάθε χρόνο διοργανώνονταν γυμνικοί αγώνες προς τιμήν του. Το νησί πιστευόταν πως το ανέσυρε από τη θάλασσα ο Ήλιος. Σ’ αυτόν, άλλωστε, ήταν αφιερωμένος και ο Κολοσσός της Ρόδου. Ο Σωκράτης απολογούμενος αναφέρει κάποτε τον θεό Ήλιο στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι είναι θεοσεβούμενος. Ο Ήλιος απεικονιζόταν συχνά ως φωτοστεφανωμένος νεαρός σε άρμα, φορώντας έναν μανδύα και με μία υδρόγειο και ένα καμουτσίκι. Οι κόκορες, που προαναγγέλλουν την εμφάνισή του κάθε πρωινό, και οι αετοί που διασχίζουν ψηλά τον ουρανό, συνδέονταν με τον Ήλιο.

ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ ΡΩΜΗ: Ο αντίστοιχος του Ηλίου στην Ρωμαϊκή μυθολογία ήταν ο Σολ. Λατρευόταν ως θεός Σολ Ιντίγκες. Αργότερα [Αυτοκρατορική Εποχή], ο αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος εισήγαγε από την Συρία τη λατρεία του Σολ Ινβίκτους (Sol Invictus, “ο ανίκητος Ήλιος”).

ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΛΛΩΝ: Κι ενώ ο Όμηρος, όπως προείπαμε, διακρίνει τον Απόλλωνα από τον Ήλιο, παρουσιάζοντας τον πρώτο με ασημένιο (και όχι χρυσό) τόξο, μέχρι τους Ελληνιστικούς χρόνους ο Απόλλωνας είχε συνδεθεί πια στενά θρησκευτικά με τον ήλιο. Το επίθετό του, Φοίβος, αποδόθηκε αργότερα. Οι παλαιότερες αναφορές στον Απόλλωνα ως ταυτοποιημένο με τον θεό Ήλιο εμφανίζονται στα λιγοστά διασωθέντα αποσπάσματα του έργου “Φαέθων”, του Ευριπίδη. Στο δράμα αυτό, ο Ήλιος φαίνεται, αρχικά, να παρουσιάζεται ως ξεχωριστός από τον Απόλλωνα, αλλά κοντά στο τέλος του έργου η Κλυμένη, μητέρα του Φαέθοντα, θρηνεί το χαμό του παιδιού της από τον Ήλιο λέγοντας πως οι άνθρωποι ορθώς και κυριολεκτικώς τον αποκαλούν Απόλλωνα [με τη σημασία Απολλύων =Καταστροφέας]. Η ταύτιση Ηλίου-Απόλλωνα εμφανίζεται ωστόσο και νωρίτερα σε φιλοσοφικά κείμενα του Παρμενίδη, του Εμπεδοκλή, των Ορφικών, αλλά και του Πλουτάρχου. Ο Ψευδο-Ερατοσθένης, μάλιστα, γράφει για τον Ορφέα: “Έχοντας πάει κάτω στον Άδη για τη σύζυγό του και βλέποντας τι είδους πράγματα υπήρχαν εκεί, δεν συνέχισε να λατρεύει το Διόνυσο, αλλά πίστεψε πως ο Ήλιος είναι ο μεγαλύτερος των θεών, ο Ήλιος στον οποίο επίσης απευθυνόταν ως Απόλλωνα. Ξυπνώντας κάθε νύχτα γύρω στα χαράματα και ανεβαίνοντας στο βουνό Παγγαίον περίμενε την ανατολή του ηλίου, ώστε να τον δει πρώτος. Γι´ αυτό, ο Διόνυσος, οργισμένος μαζί του, έστειλε τις Βασσαρίδες [Μαινάδες], όπως αναφέρει ο Αισχύλος οι οποίες τον ξέσκισαν και διασκόρπισαν τα μέλη του. Πάντως, στα μυθολογικά κείμενα Απόλλων και Ήλιος είναι σχεδόν παντού ξεχωριστοί. Ο θεός Ήλιος, ο γιος του Υπερίωνα, με το ηλιακό του άρμα, αν και συχνά αποκαλείται Φοίβος δεν αποκαλείται Απόλλων. Οι Ρωμαίοι ποιητές συχνά αναφέρονταν στον θεό Ήλιο ως Τιτάν. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε πως κι ο Ασκληπιός και ο Διόνυσος κάποιες φορές ταυτοποιούνται επίσης με αυτόν τον Απόλλωνα Ήλιο.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com