Οι Γαλαξίες [Β΄μέρος] + ΒΙΝΤΕΟ Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου

 

Οι Γαλαξίες [Β΄μέρος] + ΒΙΝΤΕΟ

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας-συγγραφέα

ΣΥΣΤΑΣΗ ΓΑΛΑΞΙΩΝ: Όπως απέδειξαν οι νεότερες έρευνες καθένας των γαλαξιών αποτελείται από αστέρες [με τα δικά τους συστήματα], νεφελώματα και μεσοαστρική ύλη. Οι Αστέρες είναι ήλιοι, όπως ο Ήλιος μας. Το πλήθος των αστέρων κάθε γαλαξία είναι αδύνατο να καταμετρηθεί γιατί λόγω της μεγάλης απόστασης δυσχεραίνεται η παρατήρησή τους, ειδικότερα στους πυρήνες τους. Μόνο στους πλησιέστερους γαλαξίες διακρίνονται αστέρες και πάλι μόνο στους βραχίονές τους [αραιότεροι]. Οι αστρονόμοι πάντως με υπολογισμούς προσδιορίζουν τους αστέρες κάθε γαλαξία να είναι της αριθμητικής τάξεως των δεκάδων έως εκατοντάδων δισεκατομμυρίων! Τα νεφελώματα καθενός γαλαξία είναι ύλη νεφελώδης, σχετικά πυκνή, συνήθως σκοτεινή. Τα νεφελώματα διακρίνονται ως σκοτεινές κηλίδες ή ταινίες που μαυρίζουν κατά τόπους τον πυρήνα και τους βραχίονες καθενός γαλαξία. Τέλος η μεσοαστρική ύλη, είναι ύλη διάσπαρτη από αέρια και αστρική σκόνη πολύ αραιότερη από την ύλη των νεφελωμάτων.

ΜΕΓΕΘΟΣ ΓΑΛΑΞΙΩΝ: Επειδή το σχήμα τους είναι συνήθως πεπλατυσμένο, [στους σπειροειδείς πολύ πεπιεσμένο], γι' αυτό οι διαστάσεις των γαλαξιών προσδιορίζονται με δύο αριθμούς. Ο ένας δίνει τη διάμετρο του γαλαξία, ενώ ο άλλος παρέχει το μήκος του μικρού άξονα που αντιστοιχεί στο πάχος του γαλαξία. Έχει βρεθεί ότι η «διάμετρος» των γαλαξιών είναι της τάξεως των χιλιάδων ή των δεκάδων χιλιάδων ετών φωτός. Συνήθως τα μεγέθη των μεγάλων αξόνων των γαλαξιών κυμαίνονται μεταξύ 20 – 60 ε.φ. Ο μικρός άξονας περιορίζεται στο ένα δέκατο του μεγάλου. Κατά κανόνα μεγαλύτεροι γαλαξίες είναι οι σπειροειδείς, οι οποίοι μπορούν να έλκουν βαρυτικά τους γειτονικούς γαλαξίες νάνους, στρεβλώνοντας το σχήμα τους. Η επιρροή αυτή προκαλεί, προοδευτικά, την αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο γαλαξιών, με αποτέλεσμα ο μικρότερος να ενσωματώνεται μέσα στον σπειροειδή, αυξάνοντας το μέγεθος του δεύτερου.

ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗ - ΜΑΖΑ: Συνήθως ο μικρός άξονας του ελλειψοειδούς γαλαξία είναι και ο «άξονας περιστροφής» του. Τη περιστροφή των γαλαξιών μαρτυρεί το ίδιο το σχήμα τους, ενώ οι σπειροειδείς βραχίονές τους καταδεικνύουν και τη φορά προς την οποία περιστρέφεται ένας γαλαξίας. Με τη βοήθεια του φασματοσκόπιου κατορθώθηκε ακόμη και να μετρηθεί η ταχύτητα περιστροφής τους που υπερβαίνει τα 300 χλμ/δευτ. στα εξωτερικά όρια των βραχιόνων. Η ταχύτητα περιστροφής ενός γαλαξία επιτρέπει να υπολογιστεί και η μάζα του. Όταν είναι γνωστές οι διαστάσεις (όγκος) και η μάζα ενός γαλαξία, εύκολα υπολογίζεται και η πυκνότητα της ύλης του. Βρέθηκε, έτσι, πως η μάζα των μεγάλων γαλαξιών μπορεί να είναι και 300 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη της μάζας του Ηλίου μας! Οι περισσότεροι όμως γαλαξίες έχουν μάζα αρκετά μικρότερη. Οι μετρήσεις της μάζας των γαλαξιών επιτρέπουν την εκτίμηση και του πλήθους αστέρων που περιέχονται σε κάθε γαλαξία.

ΕΞΕΛΙΞΗ: Τα σημερινά κοσμολογικά μοντέλα του πρώιμου σύμπαντος βασίζονται στη θεωρία του Big Bang, πολύ κοντά σ΄αυτά που γράφει και η Βίβλος για τη Δημιουργία του Κόσμου. Περίπου 300.000 χρόνια μετά το γεγονός αυτό, άτομα υδρογόνου και ηλίου άρχισαν να διαμορφώνονται, σε μια εκδήλωση που ονομάζεται “ανασυνδυασμός”. Σχεδόν όλα τα υδρογόνα που ήταν ουδέτερα (μη ιονισμένα) απορρόφησαν εύκολα το φως, [άλλωστε “εν αρχή εποίησε το φως”], ενώ δεν είχαν ακόμη συσταθεί άστρα, [η περίοδος έχει χαρακτηριστεί ως ο «Σκοτεινός Αιώνας»]. Από τις διακυμάνσεις της πυκνότητας σε αυτή τη αρχέγονη ύλη, άρχισαν να εμφανίζονται μεγαλύτερες δομές. Έτσι, η λεγόμενη βαρυονική ύλη άρχισε να συμπυκνώνονται σε φωτοστέφανα ψυχρής σκοτεινής ύλης. Αυτές οι αρχέγονες δομές θα γίνουν τελικά οι γαλαξίες που βλέπουμε σήμερα. Αποδεικτικά στοιχεία για την εμφάνιση των γαλαξιών βρέθηκαν το 2006, όταν ανακαλύφθηκε ότι ο γαλαξίας ΙΟΚ-1 αντιστοιχεί σε μόλις 750 εκατομμύρια χρόνια μετά το Big Bang(!). Έτσι ο γαλαξίας αυτός αποδείχθηκε ο πιο απομακρυσμένος και αρχέγονος γαλαξίας που έχουμε “δει”, γιατί είναι αποδεδειγμένα ο κοντινότερος ιστορικά στην αρχέγονη Δημιουργία. [Το “χιόνι” που βλέπουμε στην τηλεόραση είναι από τα σημαντικότερα απομεινάρια ακτινοβολίας της εποχής της Δημιουργίας του Κόσμου ή του Big Bang!] Μέσα σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια από το σχηματισμό ενός γαλαξία, αρχίζουν να εμφανίζονται σφαιρωτά σμήνη αστέρων, η κεντρική μαύρη τρύπα και μια γαλαξιακή διόγκωση αστέρων Πληθυσμού ΙΙ [φτωχά σε μέταλλα]. Στη διάρκεια αυτής της πρώιμης εποχής, οι γαλαξίες έχουν υποστεί εκρήξεις σχηματισμού νέων άστρων. Κατά τα επόμενα δύο δισεκατομμύρια χρόνια, η συσσωρευμένη ύλη εγκαθίσταται σε ένα γαλαξιακό δίσκο. Ένας γαλαξίας θα συνεχίσει να απορροφά υλικό από τα σύννεφα υψηλής ταχύτητας και νάνους γαλαξίες σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Η ύλη αυτή είναι κυρίως υδρογόνο και ήλιο. Ο κύκλος της αστρικής γέννησης και του θανάτου αυξάνει σιγά-σιγά την αφθονία των βαρέων στοιχείων, και τελικά επιτρέπει το σχηματισμό των πλανητών γύρω από άστρα. Αλληλεπιδράσεις και συγχωνεύσεις των γαλαξιών ήταν κοινές στην πρώιμη εποχή, και η πλειονότητα των γαλαξιών ήταν τότε περίεργοι μορφολογικά. Παράδειγμα αλληλεπίδρασης, αποτελούν ο Γαλαξίας μας και ο γειτονικός της Ανδρομέδας, που κινούνται ο ένας προς τον άλλο, με περίπου 130 km/s, και ενδέχεται να συγκρουστούν σε περίπου 5-6 δις έτη. Παρά το ότι ο Γαλαξίας ποτέ πριν δεν συγκρούστηκε με ένα γαλαξία μεγάλο σαν την Ανδρομέδα, τα αποδεικτικά στοιχεία για παλαιότερες συγκρούσεις του Γαλαξία μας με μικρότερους γαλαξίες νάνους αυξάνονται. Οι περισσότεροι φωτεινοί γαλαξίες, πάντως, έχουν παραμείνει αμετάβλητοι τα τελευταία δισεκατομμύρια χρόνια

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ο ακριβής αριθμός των γαλαξιών του Σύμπαντος είναι απροσδιόριστος. Και αυτό διότι τα σύγχρονα τηλεσκόπια διεισδύουν μέχρι σχεδόν στο ήμισυ [βέβαια κανείς δεν είναι απολύτως σίγουρος ότι είναι “ήμισυ”] της υποτιθέμενης ακτίνας του Σύμπαντος. Ακόμη, μεγάλο μέρος του φωτός των γαλαξιών, μέχρι να φθάσει στη Γη, απορροφάται από την μεσογαλαξιακή ύλη, έτσι ώστε να αδυνατούμε να εντοπίσουμε, αμυδρά έστω, μακρινούς γαλαξίες. Πάντως οι αστρονόμοι υπολόγισαν ότι οι γαλαξίες ανέρχονται στην τάξη των τρισεκατομμυρίων. Γενικά, το σύμπαν συνεχώς διαστέλλεται, με αποτέλεσμα την μέση αύξηση της απόστασης μεταξύ των γαλαξιών (“νόμος του Hubble”). Σμήνη γαλαξιών μπορεί να ξεπεράσουν αυτήν τη διαστολή τοπικά μέσω της αμοιβαίας βαρυτικής έλξης. Οι περισσότεροι γαλαξίες στο σύμπαν είναι βαρυτικά συνδεδεμένοι με ένα αριθμό άλλων γαλαξιών, δημιουργώντας μία “ιεραρχία” συμπλέγματος δομών, με το μικρότερο των ενώσεων αυτών να ονομάζεται ομάδα. Μία ομάδα των γαλαξιών είναι ο πιο κοινός τύπος μίας γαλαξιακής ένωσης, και αυτοί οι σχηματισμοί περιέχουν την πλειονότητα των γαλαξιών. Οι μεγαλύτερες δομές που περιέχουν χιλιάδες γαλαξίες στριμωγμένους σε μία περιοχή λίγων μεγαπαρσέκ¹ ονομάζονται γαλαξιακά σμήνη. Τα σμήνη των γαλαξιών συχνά κυριαρχούνται από ένα γιγάντιο ελλειπτικό γαλαξία, γνωστό ως το πιο λαμπρό γαλαξία του σμήνους, ο οποίος, με την πάροδο του χρόνου, καταστρέφει βαρυτικά τους γαλαξίες-δορυφόρους του αφομοιώνοντάς τους. Τα γαλαξιακά υπερσμήνη περιέχουν δεκάδες χιλιάδες γαλαξίες.

ΥΠΕΡΑΝΑΚΑΛΥΨΗ 2013: Επιστήμονες ανακάλυψαν μια ομάδα από κβάζαρ, τη μεγαλύτερη δομή του σύμπαντος, μεγέθους 4 δισ. ε.φ.!!! Αυτή η ανακάλυψη θέτει υπό αμφισβήτηση την μέχρι τώρα θεωρία για την κλίμακα του Σύμπαντος. Η Κοσμολογική Αρχή θεωρεί το Σύμπαν ομοιόμορφο ως προς τις ιδιότητες και τους φυσικούς νόμους που το διέπουν. Αυτή η παλιά υπόθεση αμφισβητείται, αλλά ακόμα δεν έχει ανατραπεί. Τα κβάζαρ, [τα πιο φωτεινά αντικείμενα στο Σύμπαν, πυρήνες αρχαίων γαλαξιών], “είναι γνωστό ότι έχουν την τάση να συγκεντρώνονται σε σύνολα εκπληκτικά τεραστίων διαστάσεων, δημιουργώντας απίστευτα μεγάλες ομάδες κβάζαρ, ή αλλιώς LQG», αναφέρουν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κεντρικού Λάνκασιρ στη Βρετανία. Η τεράστια ομάδα κβάζαρ που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, έχει διαστάσεις 500 μεγαπαρσέκ. Επειδή η ομάδα LQG επιμηκύνεται, η μεγαλύτερη διάστασή της είναι 1.200 μεγαπαρσέκ, ή 4 δισεκατομμύρια έτη φωτός.Το μέγεθος αυτό είναι 1600 φορές μεγαλύτερο από την απόσταση του Γαλαξία της Γης στον πλησιέστερο γαλαξία, την Ανδρομέδα!

 konstantinosa.oikonomou@gmail.com

11 Μεγαπαρσέκ ισούται με 3,3 εκατομμ. Έτη φωτός!

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ:

Οι Γαλαξίες [Α΄μέρος] Τι είναι; - Είδη γαλαξιών Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου -συγγραφέα

 

Οι Γαλαξίες [Α΄μέρος]

Τι είναι; - Είδη γαλαξιών

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου -συγγραφέα

   

Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300

  ΓΕΝΙΚΑ: Οι γαλαξίες αποτελούν τεράστια συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκόνης και αόρατης σκοτεινής ύλης με αλληλοεπηρεαζόμενη βαρυτική συμπεριφορά. Διαπιστώθηκε ότι στο Σύμπαν, εκτός των γαλαξιών, βρίσκεται και διασκορπισμένη αραιότατη ύλη αερίων και σκόνης, που θεωρείται ότι “γεμίζει” τον χώρο του Σύμπαντος, και ονομάζεται μεσογαλαξιακή ή διαγαλαξιακή ύλη. Εκτός από αστέρες, οι περισσότεροι γαλαξίες περιέχουν και ένα μεγάλο πλήθος αστρικών συστημάτων, αστρικών σμηνών και νεφελωμάτων. Οι γαλαξίες ταξινομούνται ανάλογα με το φαινόμενο μέγεθός τους. Αν και η λεγόμενη σκοτεινή ύλη αποτελεί ίσως και το 90% της μάζας των περισσοτέρων γαλαξιών, η φύση αυτών των αόρατων στοιχείων δεν είναι πλήρως κατανοητή. Το διαγαλαξιακό διάστημα, ανάμεσα στους γαλαξίες, περιέχει ύλη σε μορφή πλάσματος, με μέση πυκνότητα ενδεχομένως και κάτω από ένα σωματίδιο ανά κυβικό μέτρο! Υπάρχουν περισσότεροι από 170 δισεκατομμύρια γαλαξίες, μόνο στο ορατό σύμπαν! Ο γαλαξίας στον οποίο βρίσκεται το ηλιακό σύστημα ονομάζεται Γαλαξίας, με Γ κεφαλαίο, για να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ: Γενικά οι γαλαξίες αποτελούνται συνήθως από τρία κύρια μέρη: Το κέντρο, με υψηλή πυκνότητα άστρων, στην οποία συνήθως βρίσκεται, όπως πιστεύεται, μία τεράστια μαύρη τρύπα, το γαλαξιακό δίσκο, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένα τα περισσότερα άστρα του γαλαξία και την άλω, που περιέχει λιγότερα και διαφορετικού τύπου άστρα, αέριο και σκοτεινή ύλη. Ο Αμερικανός αστρονόμος E. Hubble ταξινόμησε τους γαλαξίες σε ελλειπτικούς, σπειροειδείς και ανώμαλους.

Ο Μ5 σπειροειδής γαλαξίας

   ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΟΙ ΓΑΛΑΞΙΕΣ: Είναι οι γαλαξίες που μοιάζουν ως δίσκοι κυκλικοί ή ελλειπτικοί των οποίων όμως η λαμπρότητα μειώνεται από το κέντρο προς τη περιφέρεια. Το κέντρο τους ονομάζεται πυρήνας. Οι γαλαξίες αυτοί συμβολίζονται με το γράμμα Ε, έχουν λίγη ή καθόλου μεσοαστρική ύλη και νεφελώματα και στερούνται βραχιόνων, με αποτέλεσμα τον μικρό ρυθμό δημιουργίας νέων άστρων. Ανάλογα με την ελλειπτικότητά τους οι ελλειπτικοί γαλαξίες ταξινομούνται από 0, όταν είναι σχεδόν σφαρικοί, έως 7. Οι αστέρες που συγκροτούν τους ελλειπτικούς είναι ως επί το πλείστον γηραιοί (ανήκουν στον Πληθυσμό ΙΙ), επομένως συνήθως δεν παρατηρείται σχηματισμός αστέρων, και έτσι μοιάζουν με τα πολύ μικρότερα σφαιρωτά σμήνη. Ορισμένοι από τους μεγαλύτερους γαλαξίες που έχουν εντοπιστεί ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία, για παράδειγμα οι M87 και NGC1316. Οι ελλειπτικοί γαλαξίες αντιπροσωπεύουν το 17% του συνόλου των γαλαξιών

ΣΠΕΙΡΟΕΙΔΕΙΣ ΓΑΛΑΞΙΕΣ: Είναι οι περισσότεροι γαλαξίες. Έχουν και αυτοί πυρήνα, που μοιάζει με ελλειπτικό σχήμα ή με επιμήκη ράβδο. Και στις δύο περιπτώσεις, από τα άκρα του πυρήνα εκφύονται βραχίονες που ελίσσονται σπειροειδώς περί τον πυρήνα. Το πλήθος αυτών των γαλαξιών αντιπροσωπεύει το 80% του συνόλου των γνωστών γαλαξιών. Ανάλογα με το τύπο του πυρήνα ονομάζονται κανονικοί σπειροειδείς και συμβολίζονται με το γράμμα S, ενώ αν ο πυρήνας είναι ραβδωτός ονομάζονται ραβδωτοί σπειροειδείς και συμβολίζονται με το SB. Οι S αντιπροσωπεύουν τα 2/3 του συνόλου των σπειροειδών, ενώ οι SB το 1/3 των σπειροειδών γαλαξιών. Ο Γαλαξίας μας, όπως έχουμε αναφέρει σε άλλο άρθρο μας, είναι ένας μεγάλος ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας με δίσκο.

ΑΛΛΕΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΕΣ: Οι ιδιόμορφοι γαλαξίες έχουν ασυνήθιστες ιδιότητες εξαιτίας της βαρυτικής αλληλεπίδρασης με άλλους γαλαξίες. Ένα παράδειγμα είναι ο δακτυλιοειδής γαλαξίας, που έχει μία δακτυλιοειδή δομή άστρων και αερίου που περιβάλει ένα «γυμνό» πυρήνα. Αυτοί οι γαλαξίες θεωρείται ότι σχηματίζονται όταν ένας μικρότερος γαλαξίας “εισβάλει” μέσα από τον πυρήνα ενός σπειροειδή γαλαξία! Ένα τέτοιο γεγονός μπορεί να έχει επηρεάσει το γειτονικό γαλαξία της Ανδρομέδας, καθώς παρουσιάζει πολλαπλές δακτυλιοειδείς μορφές στην υπέρυθρη ακτινοβολία. Οι φακοειδείς γαλαξίες είναι η ενδιάμεση μορφή μεταξύ ελλειπτικού και σπειροειδή γαλαξία [S0]. Αυτοί έχουν ασθενώς καθορισμένους σπειροειδείς βραχίονες, με μία ελλειπτική άλω αστέρων.

ΑΚΑΝΟΝΙΣΤΟΙ ΓΑΛΑΞΙΕΣ: Αυτοί παρουσιάζουν σχήμα ακανόνιστο ή δεν ανήκουν στις παραπάνω μορφολογίες. Είναι μικρότεροι σε σύγκριση με τους σπειροειδείς και τους ελλειπτικούς. Στους περισσότερους ανώμαλους γαλαξίες παρατηρείται σχηματισμός αστέρων που οφείλεται στην υψηλή περιεκτικότητα τους σε αέριο. Νεαρά άστρα και λαμπρές περιοχές μεσοαστρικού αερίου κυριαρχούν σε αυτούς τους γαλαξίες. Συμβολίζονται με τα γράμματα Ιrr (Irregular) και αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 3% του συνόλου των γαλαξιών.

Οι τύποι γαλαξιών

  ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΩΝΤΕΣ ΓΑΛΑΞΙΕΣ: Ο μέσος όρος της απόστασης μεταξύ των γαλαξιών είναι συχνά ανάλογος με τη διάμετρό τους. Ως αποτέλεσμα, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των γαλαξιών είναι συχνές και παίζουν ρόλο στην εξέλιξή τους. Παρολίγον συγκρούσεις μεταξύ των γαλαξιών έχουν ως αποτέλεσμα τη στρέβλωσή τους, ενώ μπορεί να προκαλέσουν ανταλλαγή αερίων και σκόνης. Οι συγκρούσεις εμφανίζονται όταν δύο γαλαξίες περνούν απευθείας ο ένας μέσα από τον άλλο με αρκετή ορμή. Τα αστέρια στο εσωτερικό αυτών των γαλαξιών που αλληλεπιδρούν θα περάσουν κατευθείαν μέσα χωρίς σύγκρουση. Ωστόσο, αέρια και σκόνη μέσα στους δύο γαλαξίες θα αλληλεπιδράσουν. Αυτό μπορεί να προκαλέσει εκρήξεις σχηματισμού αστέρων, καθώς το διαστρικό μέσο είναι διαταραγμένο και συμπιεσμένο. Η σύγκρουση μπορεί να στρεβλώσει το σχήμα του ενός ή και των δύο γαλαξιών, σχηματίζοντας ράβδους, δαχτυλίδια ή δομές που μοιάζουν με ουρές. Ακραία περίπτωση της αλληλεπιδράσης είναι οι γαλαξιακές συγχωνεύσεις. Στην περίπτωση αυτή, η σχετική ορμή των δύο γαλαξιών είναι μικρή για να μπορέσουν οι γαλαξίες να περάσουν ο ένας μέσα από τον άλλο και να συνεχίσουν την πορεία τους. Έτσι, βαθμιαία συγχωνεύονται για να σχηματίσουν έναν ενιαίο, μεγαλύτερο γαλαξία. Οι συγχωνεύσεις μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές μορφολογίας στο νέο γαλαξία, σε σύγκριση με τους προηγούμενους. Αν τυχόν ένας από τους γαλαξίες είναι ογκωδέστερος, το αποτέλεσμα είναι γνωστό ως κανιβαλισμός [ο μεγαλύτερος γαλαξίας παραμένει ανεπηρέαστος, ενώ οι μικροί γαλαξίες “θρυμματίζονται” και αφομοιώνονται].

ΑΣΤΡΟΓΟΝΟΙ: Τα αστέρια δημιουργούνται μέσα στους γαλαξίες από αποθέματα ψυχρών αερίων [γιγαντιαία μοριακά νέφη]. Ορισμένοι γαλαξίες έχουν παρατηρηθεί να σχηματίζουν αστέρια με εξαιρετικά ταχύ ρυθμό [αστρική έκρηξη]. Σε περίπτωση που συνεχίσουν κατά αυτόν τον τρόπο, θα καταναλώσουν τα αποθέματά τους σε αέρια, σε διάστημα μικρότερο από τη διάρκεια ζωής τους. Έτσι, η αστρογόνος δραστηριότητα συνήθως διαρκεί “μόνο” 10 εκατομμύρια χρόνια, μια σχετικά σύντομη περίοδο στην ιστορία ενός γαλαξία. Οι αστρογόνοι γαλαξίες ήταν συχνότεροι στη διάρκεια της πρώιμης ιστορίας του σύμπαντος. Όμως, ακόμη εξακολουθούν να συνεισφέρουν το 15% του συνολικού ποσού δημιουργίας αστέρων. Οι αστρογόνοι γαλαξίες χαρακτηρίζονται από συγκεντρώσεις σκόνης και αερίων και την εμφάνιση νεοσύστατων αστέρων, συμπεριλαμβανομένων και τεράστιων αστέρων. Αυτοί οι τεράστιοι αστέρες μετατρέπονται σε υπερκαινοφανείς αστέρες, των οποίων τα υπολείμματα επεκτείνονται αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον αέριο, συχνά προκαλώντας μια αλυσιδωτή αντίδραση γένεσης αστέρων, που εξαπλώνεται σε ολόκληρη την περιοχή του αερίου¹. Μόνο όταν το διαθέσιμο αέριο καταναλωθεί ή διασκορπιστεί, η αστρογόνος δραστηριότητα σταματά. Ένα παράδειγμα αστρογόνου γαλαξία είναι ο Μεσιέ82, ο οποίος υπόκειται σε μία πρόσεγγιση με το μεγαλύτερο Μεσιέ8.

ΓΑΛΑΞΙΑΚΟΙ ΠΥΡΗΝΕΣ: Ένα ποσοστό από τους γαλαξίες που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι ενεργό. Δηλαδή, σημαντική μερίδα της παραγωγής ενέργειας από τον γαλαξία εκπέμπεται από μία πηγή διαφορετική από τα αστέρια, τη σκόνη και το διαστρικό μέσο. Πιθανότατα αυτή η πηγή είναι ο λεγόμενος δίσκος προσαύξησης μίας γιγαντιαίας μαύρης τρύπας στους πυρήνες των γαλαξιών. Η ενέργεια εκλύεται από τα υλικά του δίσκου που πέφτουν μέσα στην μαύρη τρύπα [στις Μαύρες Τρύπες θα αναφερθούμε σε μελλοντικό άρθρο]. Ειδική κατηγορία αυτών των γαλαξιών αποτελούν οι Κβάζαρς, που ανακαλύφθηκαν στη δεκαετία του 1960. Πρόκειται για τα πιο μακρινά αντικείμενα που μπορούμε σήμερα να παρατηρήσουμε (στα όρια του ορατού Σύμπαντος) και είναι ενεργοί γαλαξίες που εκπέμπουν τεράστια ποσά ενέργειας στο διαγαλαξιακο διάστημα. Θα συνεχίσουμε όμως στο επόμενο άρθρο μας.

konstantinosa.oikonomou@gmail.com

1. Η σύγχρονη αστροφυσική αναγνωρίζει τέσσερα στάδια στη διαδικασία αστρογένεσης: Α΄ δημιουργία ενός αργά περιστρεφόμενου πυρήνα στο εσωτερικό ενός μοριακού νέφους. Β΄ ο πυρήνας καταρρέει σχηματίζοντας ένα πρωτοάστρο με ένα δίσκο υλικών γύρω του. Γ΄ απαρχή πρώτων θερμοπυρηνικών αντιδράσεων και δημιουργία δευτέριου (βαρύ υδρογόνο) και ενέργειας, που τροφοδοτεί την εκπομπή αστρικού ανέμου, ο οποίος σχηματίζει πίδακες υλικών που εκτοξεύονται από τους πόλους περιστροφής του πρωτοάστρου. Δ΄ ο αστρικός άνεμος γενικεύεται προς όλες τις κατευθύνσεις, απομακρύνοντας υπολείμματα του νεφελώματος που σχημάτισε το άστρο.

Ο αστερισμός Ανδρομέδα + ΒΙΝΤΕΟ Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Ανδρομέδα + ΒΙΝΤΕΟ

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Η Ανδρομέδα [αστρον. σύμβολο: And], είναι ένας από τους αστερισμούς που συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των αστερισμών του Πτολεμαίου [«Μαθηματική Συντάξις»] και είναι ένας από τους αναγνωρισμένους 88 επίσημους αστερισμούς της Διεθνούς Αστρον. Ένωσης. Βρίσκεται νότια του αστερισμού της Κασσιόπης, και μεταξύ των αστερισμών Πήγασου και Περσέως, ενώ νότια απ΄ αυτή, 3 λαμπροί αστέρες δημιουργούν τον αστερισμό του Τριγώνου. Είναι αμφιφανής στον ελληνικό ουρανό. Η έκταση που καταλαμβάνει στο ουράνιο στερέωμα είναι 722 τετ. μοίρες και είναι ο 19ος σε μέγεθος αστερισμός. Είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°Β – 37°Ν. Η Ανδρομέδα αναγνωρίζεται σχετικά εύκολα από τους τρεις λαμπρούς αστέρες που συνδέουν το τετράπλευρο του Πηγάσου με το τόξο του Περσέα. Από το τετράπλευρο του Πηγάσου ο βορειότερος αστέρας ανήκει στην Ανδρομέδα και είναι ο «α» Ανδρομέδας, που κακώς από πολλούς προσμετράται ως αστέρας του Πήγασου, προκειμένου να συμπληρώνεται το τετράπλευρο.

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ – ΙΣΤΟΡΙΚΑ: Κατά την κλασική Αρχαιότητα οι Έλληνες ονόμαζαν την Ανδρομέδα και με άλλα ονόματα, όπως Κηφηΐδα (Κηφηΐς), επειδή η Ανδρομέδα θεωρείτο κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης, ή Περσίδα, θεωρούμενη ως σύζυγος του Περσέα. Κατά τον Άρατο, η Ανδρομέδα «δεσμά κείται και εν τω ουρανώ» μεταφέροντας τον σχετικό μύθο της αλυσόδεσής της σε ακτή από τον Ποσειδώνα, μέχρι της ελευθέρωσής της από τον Περσέα. Γι αυτό και στην ουράνια χαρτογράφηση η Ανδρομέδα (ο αστερισμός) φέρεται «δεδεμένη», το περίζωμα της οποίας παριστούν οι αστέρες «β», «μ» και «ν». Από το μύθο ορμώμενοι και οι Άραβες, αποκαλούσαν τον αστερισμό αυτό και ως «Ελ-Μαρά» ή «Ελ-Μουσαλσελά» που σημαίνει «Αλυσοδεμένη γυναίκα».

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ: Ο λαμπρός αστέρας α Ανδρομέδας, αποκαλείται από τον Πτολεμαίο «ο εν τη κεφαλή», ενώ οι Άραβες αστρονόμοι τον ονόμαζαν «Σιρράχ». Ακολούθως, ο «β», ο κατά Πτολεμαίο «κείμενος εν τη ζώνη» είναι για τους Άραβες ο «Μιραχ», τον οποίο ακολουθεί ο «γ» Ανδρομέδας, ο «εν τω αριστερώ ποδί» στον κατάλογο του Πτολεμαίου, που σήμερα ονομάζεται «Αλαμάκ», ονομασία και αυτή προερχόμενη από τους Άραβες. Οι «β» και «γ» αν και φαίνονται αμυδρότεροι από τον “α” είναι ίσου φαινομένου μεγέθους (2,4). Οι τρεις αυτοί αστέρες «α», «β» και «γ», που βρίσκονται σε ίση σχεδόν απόσταση μεταξύ τους, αποτελούν τους σημαντικότερους του αστερισμού, παρόλο που σ΄ αυτόν περιλαμβάνονται συνολικά 86 αστέρες από δευτέρου μέχρι και έκτου μεγέθους που μπορούν να παρατηρηθούν με γυμνό οφθαλμό (εκτός πόλεων, σε ασέληνη νύκτα). [Ο συνολικός αριθμός αστέρων με φαιν. μέγεθος ≤ 6.5 είναι 152, ενώ αξίζει να αναφέρουμε ότι στον κατάλογο του Πτολεμαίου περιλαμβάνονταν μόνο 23 αστέρες.]. Πάνω από τον «β» και κάθετα προς τη νοητή ευθεία των «α», «β» και «γ», υπάρχουν άλλοι δύο αμυδρότεροι, αλλά λαμπροί, οι «μ» και «ν» της Ανδρομέδας. Να αναφέρουμε ακόμη ότι οι «β», «μ» και «ν» αποτελούν το λεγόμενο “περίζωμα της Ανδρομέδας”. 

   

Λίγο πιο πάνω και δεξιότερα, πάνω από τον αστέρα «ν» της Ανδρομέδας, υπάρχει το φημισμένο Νεφέλωμα της Ανδρομέδας, που αποτελεί ένα ολόκληρο γαλαξία, σαν τον δικό μας: Είναι ο Μέγας Γαλαξίας της Ανδρομέδας, το μακρινότερο ουράνιο «αντικείμενο» που γίνεται ορατό με γυμνό μάτι.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε αντίθεση με τους επίγειους χάρτες (πολιτικούς, γεωφυσικούς, ναυτιλιακούς κλπ.) οι χάρτες της ουράνιας χαρτογράφησης απεικονίζουν δεξιά την επίγεια Δύση και αριστερά την επίγεια Ανατολή, επειδή όταν κοιτάμε προς τον Πολικό αστέρα (σταθερό σημείο του Βορρά) η ανατολή είναι δεξιά μας. Στις περιγραφές ουρανίων σωμάτων προς αποφυγή λαθών συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται όροι όπως δεξιότερα, πάνω από, πιο κάτω κλπ.

konstantinosa.oikonomou@gmail.com

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ:

Ο Γαλαξίας μας [Γαλακτώδης Οδός - ηλικία -μέλλον- ταχύτητα] β΄ μέρος +ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου

 

Ο Γαλαξίας μας [Γαλακτώδης Οδός - ηλικία -μέλλον- ταχύτητα] β΄ μέρος

+ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου

   

Ο Γαλαξίας μας όπως φαίνεται στη Death Valley στις ΗΠΑ

ΓΑΛΑΞΙΑΚΗ ΑΛΩΣ: Ο γαλαξιακός δίσκος περιβάλλεται από μία γαλαξιακή άλω, παλαιών αστέρων και σφαιρωτών αστρικών σμηνών διαμέτρου 300.000-400.000 ετών φωτός. Ενώ ο δίσκος περιλαμβάνει αέρια και σκόνη που εμποδίζουν την παρατήρηση κάποιων μηκών κύματος, η άλως δεν έχει. Στο δίσκο συμβαίνουν ακόμη ακόμα γεννήσεις αστέρων, πολλές από τις οποίες ακόμη δεν έχουμε δει, διότι η εικόνα τους δεν έχει “φτάσει” στη Γη (!), πράγμα που δε συμβαίνει στην άλω.

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Η περισσότερη από την μάζα του Γαλαξία αποτελείται από σκοτεινή ύλη [άλως σκοτεινής ύλης], μάζας που θεωρείται μεταξύ 1.000-3.000 δις ηλιακών μαζών, που συγκεντρώνεται κοντά στο Γαλαξιακό Κέντρο. Με την πρόσφατη ανακάλυψη ότι ο γαλαξιακός δίσκος της Ανδρομέδας εκτείνεται μακρύτερα απ' ό,τι πιστευόταν, η πιθανότητα ο δίσκος του Γαλαξία μας να είναι μεγαλύτερος είναι μεγάλη. Με την ανακάλυψη του Νάνου Ελλειπτικού Γαλαξία του Τοξότη ανακαλύφθηκε εκεί και μια ζώνη γαλαξιακών θραυσμάτων, καθώς η αλληλεπίδραση με τον δικό μας Γαλαξία τον διαλύει. Παρομοίως, με την ανακάλυψη του Νάνου Γαλαξία του Μεγάλου Κυνός, ανακαλύφθηκε άλλος ένας δακτύλιος θραυσμάτων που περικυκλώνει τον γαλαξιακό δίσκο. Στις 9/1/2006, ερευνητές Πανεπιστημίου Princeton ανακοίνωσαν ότι το πρόγραμμα Sloan Digital Sky Survey εντόπισε ένα τεράστιο, διάχυτο σύμπλεγμα άστρων (5.000 φορές το μέγεθος της πανσελήνου) μέσα στο Γαλαξία, που δεν δείχνει να συμφωνεί με τα γνωστά γαλαξιακά μοντέλα. Το σύμπλεγμα είναι σχεδόν κάθετο στο επίπεδο των βραχιόνων του Γαλαξία. Πιθανότερη εξήγηση είναι ότι ο Γαλαξίας μας ενώνεται με έναν νάνο γαλαξία, που ονοματίστηκε Αστρικό Ρεύμα Παρθένου, και βρίσκεται στην κατεύθυνση του αστερισμού της Παρθένου και 30.000 έτη φωτός μακριά!

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΣΤΟΝ ΓΑΛΑΞΙΑ: Ο Ήλιος (και το Ηλιακό Σύστημα) βρίσκεται αρκετά κοντά στον εσωτερικό δακτύλιο του Βραχίονα του Ωρίωνα, σε απόσταση περίπου 8 kpc¹ από το Γαλαξιακό Κέντρο. Η απόσταση ανάμεσα στον τοπικό βραχίονα και τον αμέσως κοντινότερο, αυτόν του Περσέα, είναι της τάξης των 10¹⁶ χλμ. Ή 6.500 έτη φωτός! Ο Ήλιος και το Ηλιακό Σύστημα, βρίσκονται σε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν, μάλλον χαριτολογώντας, Γαλαξιακή “κατοικήσιμη” Ζώνη. Η κατεύθυνση της πορείας του Ήλιου, αναφέρεται στην κατεύθυνση του Ήλιου καθώς ταξιδεύει στον Γαλαξία. Η γενική κατεύθυνση της γαλαξιακής κίνησης του Ήλιου είναι κοντά στον αστερισμό του Ηρακλή και σε γωνία 86 μοιρών προς το Γαλαξιακό Κέντρο. Η τροχιά του Ήλιου στον Γαλαξία είναι περίπου ελλειπτική με επιρροές από τους γαλαξιακούς βραχίονες και την ανομοιογενή κατανομή της μάζας. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στο 1/8 της τροχιάς πριν το περιγαλάξιο [την κοντινότερη, δηλαδή, απόσταση από το κέντρο του Γαλαξία]. Το Ηλιακό Σύστημα χρειάζεται γύρω στα 225 εκατομμύρια χρόνια για να συμπληρώσει μία τροχιά [ένα γαλαξιακό έτος]. Η τροχιακή ταχύτητα του Ηλιακού Συστήματος είναι 217 km/sec, δηλ. 1 έτος φωτός ανά περίπου 1.400 έτη, ή αλλιώς 1 αστρική μονάδα [1AU] σε 8 ημέρες.

Η “ΓΕΙΤΟΝΙΑ” ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΙΑ: Ο Γαλαξίας μας, και οι γαλαξίες της Ανδρομέδας και του Τριγώνου, είναι τα μεγαλύτερα σε μέγεθος μέλη της Τοπικής Ομάδας, των 35 βαρυτικά συνδεδεμένων γαλαξιών. Όλοι τους περιφέρονται γύρω από ένα βαρυτικό κέντρο [ανάμεσα στον Γαλαξία μας και στον Γαλαξία της Ανδρομέδας]. Η Τοπική Ομάδα αποτελεί μέρος του λεγόμενου Υπεσμήνους της Παρθένου. Πολλοί γαλαξίες της Τοπικής Ομάδας βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Γαλαξία μας, με μεγαλύτερο αυτόν του Μεγάλου Νέφους του Μαγγελάνου [διάμετρος 20.000 έτη φωτός]. Οι μικρότεροι γαλαξίες είναι ο Νάνος της Τροπίδος, ο Νάνος του Δράκοντα και ο Λέων2, που έχουν ο καθένας τους διάμετρο “μόνο” 500 έτη φωτός. Άλλοι νάνοι σε τροχιά γύρω από το Γαλαξία μας είναι το Μικρό Νέφος Μαγγελάνου, ο Νάνος του Μεγάλου Κυνός [ανακαλύφθηκε μόλις το 2003], ο Ελλειπτικός Νάνος Τοξότης και οι Νάνοι της Μικρής Άρκτου, του Βοώτη [ανακαλύφθηκε το 2006], του Γλύπτη, του Εξάντα, της Καμίνου και ο Λέων1. Το 2006, ερευνητές, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την ανεξήγητη ανωμαλία που υπάρχει στο δίσκο του γαλαξία μας, βρήκαν ότι οφείλεται σε δόνηση που προκαλείται από τα Νέφη του Μαγγελάνου, που δημιουργούν δονήσεις όταν περνούν από τις άκρες του Γαλαξία μας. Τα μοντέλα πρόγνωσης των αστρονόμων προβλέπουν ένταση των βαρυτικών επιρροών των Μαγγελανικών Νεφών καθώς περνούν μέσα από το Γαλαξία.

ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ: Η έννοια της απόλυτης ταχύτητας κάθε αντικειμένου στο Σύμπαν δεν έχει νόημα σύμφωνα με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, που πρεσβεύει ότι δεν υπάρχει προτιμώμενο αδρανειακό σύστημα αναφοράς στο διάστημα. με βάση το οποίο να συγκρίνουμε την ταχύτητα του Γαλαξία. [Η κίνηση πάντα πρέπει να καθορίζεται σε σχέση με ένα άλλο αντικείμενο, π.χ. Ένα τρένο που κινείται, κινείται σε αναφορά με τη γη, που θεωρείται ακίνητη.] Παρ' όλα αυτά πολλοί αστρονόμοι πιστεύουν ότι ο Γαλαξίας κινείται στο διάστημα με ταχύτητα από 130 μέχρι 1.000 χλμ/δευτερόλεπτο. Αν, έστω, ο Γαλαξίας κινείται με 600 km/sec, ταξιδεύουμε 51,84 εκατομμύρια χιλιόμετρα την ημέρα, ή περισσότερο από 19,9 δις χλμ. το χρόνο. Ο Γαλαξίας θεωρείται πως κινείται στην κατεύθυνση του αστερισμού της Ύδρας.

ΗΛΙΚΙΑ: Η ηλικία του Γαλαξία μας εκτιμάται στα 13,6 δις χρόνια, διάρκεια που είναι κοντά στην ηλικία του Σύμπαντος [έρευνα των: Luca Pasquini, Piercarlo Bonifacio, Sofia Randich, Daniele Galli, Raffaele G. Gratton]. Η ομάδα χρησιμοποίησε το UV-Οπτικό Φασματογράφο του VLT (Very Large Telescope) για να μετρήσει, το βηρύλλιο που περιέχεται σε δύο αστέρες του αστρικού σμήνους NGC 6397. Αυτό τους επέτρεψε να υπολογίσουν τον χρόνο ανάμεσα στη δημιουργία της πρώτης γενιάς των αστέρων του Γαλαξία μας και στη δημιουργία της πρώτης γενιάς αστέρων του σμήνους, σε 200 με 300 εκατομμύρια χρόνια και την ηλικία του Γαλαξία στα 13,6 – 14,4 δις χρόνια. Το 2007, ένας αστέρας ο HE 1523-0901, εκτιμήθηκε ηλικίας περίπου 13,2 δισεκατομμύριων ετών, μια ηλικία σχεδόν τόσο μεγάλη όσο και το Σύμπαν!

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΓΑΛΑΞΙΑ: Μετρήσεις δείχνουν ότι ο γαλαξίας της Ανδρομέδας μας πλησιάζει με ταχύτητα 300 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο και μπορεί να συγκρουστεί με τον Γαλαξία μας σε 3 ως 4 δις χρόνια. Αν συγκρουστούν, πιστεύεται ότι ο Ήλιος αλλά και άλλοι αστέρες μάλλον δεν θα συγκρουστούν με αστέρες της Ανδρομέδας, αλλά οι δύο γαλαξίες θα σχηματίσουν έναν ενιαίο ελλειπτικού σχήματος γαλαξία. Η διαδικασία της ένωσης αυτής εκτιμάται ότι θα διαρκέσει 1 δις χρόνια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Bryner Jeanna, "New Images: Milky Way Loses Two Arms". Space.com.

An Introduction to Galaxies and Cosmology. Cambridge University Press.

The Astrophysical Journal, 660: L117.

http://kepler.nasa.gov/mission/

http://www.solstation.com/x-objects/gal2arc

http://skyandtelescope.com

 konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Το ΒΙΝΤΕΟ εδώ:

1. kpc: Κιλοπαρσέκ Είναι μια αστρονομική μονάδα απόστασης που ισούται με 3,08567758 × 10¹⁹ μέτρα. [30.856.775.800.000.000 χιλιόμετρα, περίπου 31 τεράκις εκατομ. χλμ!]

Ο Γαλαξίας μας [Γαλακτώδης Οδός] α΄μέρος του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου

 Ο Γαλαξίας μας [Γαλακτώδης Οδός] α΄μέρος

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου

    ΓΕΝΙΚΑ: Με τον όρο Γαλακτώδης οδός, αναφε-ρόμαστε, στο γαλαξία στον οποίο ανήκει το Ηλιακό Σύστημα και φυσικά η Γη, ενώ όταν αναφερόμαστε σε άλλο γαλαξία, τον γράφουμε με γ μικρό και ακολουθεί το όνομα ή ο κωδικός του. Το Ηλιακό Σύστημα βρίσκεται στις παρυφές του Γαλαξία, και έτσι αυτός, καθώς τον κοιτάμε φαίνεται να σχηματίζει μία γαλακτόχρωμη λωρίδα με πολλά αστέρια, που διασχίζει τον ορατό από τη Γη ουρανό από την μία πλευρά του ορίζοντα μέχρι την άλλη. Λόγω της εμφάνισης αυτής, ονομάστηκε στα Ελληνικά "Γαλαξίας κύκλος", [ή Λατινιστί Via Lactea=Γαλακτώδης Οδός]. Ο Γαλαξίας μας, λοιπόν, είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας [μέρος της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών] και αποτελείται από τουλάχιστον 200-400 δισεκατομμύρια αστέρες σαν τον Ήλιο. Ανάμεσα στα τουλάχιστον στα 35 μέλη της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών, έρχεται δεύτερος σε αριθμό αστέρων, ενώ πρώτος είναι ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, αποτελούμενος από ένα τρισεκατομμύριο αστέρες [στοιχεία 2006]. Αν και ο Γαλαξίας μας είναι ένας από τα δισεκατομμύρια (!) που υπάρχουν στο Σύμπαν, έχει ιδιαίτερη σημασία για μας γιατί αποτελεί τη “γειτονιά” του Ηλιακού Συστήματος. Πρώτος ο Δημόκριτος αντιλήφθηκε [4ος αι. π.Χ.] πως ο Γαλαξίας αποτελείται από απομακρυσμένα άστρα, δίνοντάς μας και τον πρώτο ορισμό: «Γαλαξίας εστί πολλών και μικρών και συνεχών αστέρων, συμφωτιζομένων αλλήλοις, συναυγασμός δια την πύκνωσιν».

   ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ: Υπάρχουν πολλοί μύθοι που εξηγούν την γένεση του Γαλαξία. Κάποιοι μύθοι τον συνδέουν με ένα κοπάδι βοδιών των οποίων το γάλα δίνει στον ουρανό τη μπλε απόχρωση. Στην Άπω Ανατολή πίστευαν πως η ζώνη αστεριών είναι το «Ασημένιο Ποτάμι» του Παραδείσου. «Ακασάγκανγκα» είναι το ινδικό όνομα του Γαλαξία μας, που σημαίνει ο ουράνιος Γάγγης. Κατά την ελληνική Μυθολογία, ο Γαλαξίας σχηματίστηκε από την Ήρα, που έχυσε γάλα στον ουρανό, όταν ανακάλυψε πως ο Δίας τάιζε τον νεαρό Ηρακλή. Σε άλλη εκδοχή, ο Ερμής έβαλε κρυφά το βρέφος Ηρακλή στον Όλυμπο για να θηλάσει την Ήρα που κοιμόταν. Ο Ηρακλής δάγκωσε τη θηλή της Ήρας και το γάλα της εκτινάχθηκε στους ουρανούς σχηματίζοντας τον Γαλαξία. Στη φινλανδική Μυθολογία, ο Γαλαξίας ονομαζόταν Λινουνράτα (μονοπάτι των πουλιών), κι αυτό γιατί οι Φινλανδοί παρατήρησαν ότι τα αποδημητικά πουλιά χρησιμοποιούσαν τον Γαλαξία ως οδηγό για να ταξιδέψουν νότια, όπου πίστευαν ότι βρίσκεται το Λιντουκότο (το σπίτι των πουλιών). Αργότερα οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν πως τα αποδημητικά πουλιά έχουν τον Γαλαξία οδηγό για να ταξιδεύουν στα θερμότερα κλίματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

 

ΟΥΡΑΝΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ: Όλοι οι αστέρες που διακρίνουμε με το μάτι μας στον ουρανό ανήκουν στον Γαλαξία, αλλά πέρα από αυτά τα αστρονομικώς κοντινά άστρα, ο γαλαξίας εμφανίζεται ως μία θολή λωρίδα λευκού φωτός που κυριαρχεί στο σύνολο της ουράνιας σφαίρας [ιδιαίτερα ορατός σε μέρη μακριά από φωτορύπανση]. Το φως αυτό προέρχεται από άστρα και άλλα υλικά που βρίσκονται εντός του γαλαξιακού επιπέδου. Σκοτεινές περιοχές μέσα στα όρια του Γαλαξία, όπως η Μεγάλη Ρωγμή και ο Σάκος Ανθράκων, αντιστοιχούν σε περιοχές όπου το φως από μακρινά αστέρια είναι αποκλεισμένο από σκοτεινά νεφελώματα. Ο Γαλαξίας μας έχει σχετικά χαμηλή φωτεινότητα λόγω του διαστρικού ενδιάμεσου που γεμίζει το γαλαξιακό δίσκο και που μας εμποδίζει να δούμε το φωτεινό Γαλαξιακό κέντρο. Είναι συνεπώς δύσκολο να τον δει κανείς από μία αστική περιοχή. Στην ουράνια σφαίρα ο Γαλαξίας εκτείνεται βόρεια μέχρι τον αστερισμό της Κασσιόπης και νότια μέχρι τον αστερισμό Σταυρός του Νότου. Το γεγονός ότι ο Γαλαξίας διαιρεί την ουράνια σφαίρα σε δύο σχεδόν ίσα ημισφαίρια δηλώνει ότι το Ηλιακό Σύστημα βρίσκεται κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο. Το κέντρο του Γαλαξία βρίσκεται στον αστερισμό Τοξότης, όπου ο γαλαξίας εμφανίζεται λαμπρότερος.

ΣΧΗΜΑ: Ο Γαλαξίας μας αποτελείται κυρίως από ένα πυρήνα, του οποίου το σχήμα είναι πεπλατυσμένο φακοειδές. Από δύο διαμετρικά αντίθετα άκρα του φακοειδούς αυτού πυρήνα “φυτρώνουν” δύο βραχίονες, οι οποίοι ελίσσονται γύρω από το κύριο φακοειδές σώμα του. Ο κύριος δίσκος του Γαλαξία μας έχει διάμετρο έως 100.000 έτη φωτός, περίμετρο έως 300 χιλιάδες έτη φωτός και πάχος γύρω στα 1.000 έτη φωτός. Αποτελείται το πολύ από 400 δισεκατομμύρια άστρα. Για να αντιληφθούμε για τι μεγέθη ομιλούμε, αν υποθέσουμε ότι ο Γαλαξίας είχε διάμετρο 70 χιλιόμετρα, τότε ολόκληρο το Ηλιακό μας Σύστημα θα είχε μήκος 1 χιλιοστό(!!!) Η Γαλαξιακή Άλως [φωτεινός δακτύλιος] εκτείνεται σε διάμετρο 250.000 ως 400.000 έτη φωτός.

ΔΟΜΗ: Έρευνες, που άρχισε πριν από 200 χρόνια ο Γερμανός αστρονόμος W. Herschel και οι οποίες συνεχίσθηκαν από άλλους σπουδαίους αστρονόμους, απέδειξαν ότι ο σπειροειδής Γαλαξίας μας αποτελεί ένα πελώριο συγκρότημα αστέρων, νεφελωμάτων και μεσοαστρικής ύλης. Κατά τη δεκαετία του 1980, οι αστρονόμοι άρχισαν να υποπτεύονται ότι ο Γαλαξίας έχει κεντρική ράβδο και δεν είναι ένας τυπικός σπειροειδής, κάτι που επιβεβαιώθηκε με παρατηρήσεις του Spitzer Space Telescope [2005]. Έτσι, επίσημα πλέον, ο Γαλαξίας μας θεωρείται ότι είναι ένα μεγάλος ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας “τύπου SBbc στην ακολουθία Hubble”, με συνολική μάζα μέχρι 3.000.000.000.000.000 [3 τρις] ηλιακές μάζες (!) αποτελούμενος από 200 εώς 400 δισεκατομμύρια αστέρες. Η απόσταση του Ήλιου από το κέντρο του Γαλαξία υπολογίζεται στα 26.000 έτη φωτός (δηλαδή περίπου 25.000.000.000.000.000 χλμ., ή 25.000 δισ. χλμ.!).

ΓΑΛΑΞΙΑΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ: Το γαλαξιακό κέντρο φιλοξενεί το ιδιαίτερα πολύπλοκο σύμπλεγμα Sagittarius [Τοξότης], στον κεντρικό πυρήνα του οποίου έχει εντοπιστεί ένα συμπαγές αντικείμενο μεγάλης μάζας και ραδιοεκπομπής, το οποίο ονομάζεται Sagittarius A* και θεωρείται το κεντρικότερο σημείο του Γαλαξία. Υπάρχουν υποψίες ότι το αντικείμενο ίσως είναι μια τεράστια μαύρη τρύπα μάζας εκατομμύρια φορές μεγαλύτερης της ηλιακής. Οι περισσότεροι γαλαξίες εικάζεται ότι έχουν παρόμοιες μαύρες τρύπες στο κέντρο τους. Πέρα από το Κέντρο η αστρική ταχύτητα είναι ανάμεσα στα 210 και 240 km/s. Η ράβδος του Γαλαξία πιστεύεται ότι έχει μήκος 27.000 έτη φωτός, διαπερνώντας στο κέντρο του γαλαξία σε γωνία περίπου 50° σε σχέση με την τροχιά Ήλιου - Γαλαξιακού Κέντρου. Αποτελείται κυρίως από πανάρχαιους ερυθρούς νάνους αστέρες.

ΣΠΕΙΡΟΕΙΔΕΙΣ ΒΡΑΧΙΟΝΕΣ: Κάθε βραχίονας περιγράφεται με μια σπείρα κλίσης 12 μοιρών. Πιστεύεται ότι υπάρχουν 4 μεγάλοι βραχίονες, που ξεκινούν από την κεντρική περιοχή του Γαλαξία. Αυτοί ονομάζονται ως εξής: α΄ Βραχίονας Περσέα, β΄ Βραχίονας Γνώμονος και Κύκνου, γ΄ Βραχίονας Νοτίου Σταυρού και Ασπίδος και δ΄ Βραχίονας Τροπίδος και Τοξότου. Ακόμη υπάρχουν 2 τουλάχιστον μικρότεροι βαραχίονες, στον έναν εκ των οποίων, αυτόν του Ωρίονα συμπεριλαμβάνεται και το Ηλιακό μας Σύστημα. Έξω από τους μεγάλους γαλαξιακούς βραχίονες υπάρχει ο Εξώτερος Δακτύλιος η Δακτύλιος του Μονόκερω, ένας δακτύλιος αστέρων γύρω από το Γαλαξία, ο οποίος αποτελείται από αέρια και άστρα που αποκόπηκαν από άλλους γαλαξίες πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.

 konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Ο αστερισμός Διαβήτης +ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Διαβήτης +ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Ο Διαβήτης [Λατ. Circinus, συντ. Cir] είναι ένας αστερισμός που πρωτοκαταγράφηκε από τον Lacaille, το 1763. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύκο, Κένταυρο, Μυία, Πτηνόν, Νότιο Τρίγωνο και Γνώμονα. Βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, έχει έκταση μόλις 93,4 τετ. μοίρες [85ος σε μέγεθος μεταξύ των 88 αστερισμών], είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 19° Βόρεια και 90° Νότια, αλλά φυσικά είναι αόρατος [αφανής] από την Ελλάδα.

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Πάντως ο αστερισμός περιλαμβάνει 39 ορατούς [φ.μ. ≤ 6,5] αστέρες. Κυριότεροι αστέρες του Διαβήτου είναι: Ο α Διαβήτου, που είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,19. Οι β, δ, ε, και θ Διαβήτου, που έχουν αντιστοίχως φαινόμενο μέγεθος 4,07, 5,09, 4,86 και 5,11. Τέλος ο γ είναι διπλός αστέρας με συνολικό φ.μ. 4,51.

  ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Επειδή τέμνεται από τον γαλαξιακό ισημερινό, ο Διαβήτης είναι πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία, όπως: Τα ανοικτά σμήνη αστέρων NGC 5823 και NGC 5715, που έχουν φαινόμενα μεγέθη 7,9 και 9,8 αντιστοίχως. Τα πλανητικά νεφελώματα PK 318-2.2 (φ.μ. 10,6) και PK 318-2.1 (φ.μ. 11,1), που είναι προσιτά μόνο σε μεγάλα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, ενώ το σκοτεινό νεφέλωμα Be 145 διακρίνεται και με κιάλια.

 Στο Διαβήτη είναι ορατός και ένας γαλαξίας της Τοπικής μας Ομάδας, ο Νάνος του Διαβήτου [ή ESO 097-G013] με φαιν. μέγεθος 10,6, ενώ ορατό είναι και ένα τμήμα του υπερσμήνους που είναι γνωστό με την ονομασία «Μέγας Ελκυστής» [Great Attractor]. 

Great Attractor

Τέλος στον αστερισμό εντοπίζεται και ο χιλιοστός πάλσαρ που ανακαλύφθηκε ποτέ, ο PSR B1524-5709 [13/11/1998, ημερομηνία ανακάλυψης].

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com