Ο αστερισμός Οφιούχος του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Οφιούχος 

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

 

  Ο Οφιούχος [Λατινικά Ophiuchus, συντομ.: Oph] είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς της Διεθνούς Αστρον. Ένωσης, που σημειώθηκε πρώτη φορά από τον Πτολεμαίο. Από τους 13 ζωδιακούς αστερισμούς (αστερισμοί που περιλαμβάνουν τον Ήλιο στη διάρκεια του έτους), ο Οφιούχος είναι ο μόνος που δεν λογίζεται ως αστρολογικό ζώδιο. [Ένας ακόμη λόγος, από τους δεκάδες, που αποδεικνύουν την Αστρολογία μια γνήσια ψευδοεπιστήμη.] Είναι ορατός σε γεωγραφικό πλάτος από 59° Βόρεια έως 75°Νότια. Η έκτασή του στον ουράνιο θόλο είναι 948,3 τετ. μοίρες [11ος μεγαλύτερος αστερισμός].

   

   Ο Οφιούχος απεικονίζεται ως ένας άνθρωπος που στηρίζει ένα Φίδι (τον αστερισμό του Όφεως). Η παρεμβολή του σώματός του διαιρεί το φίδι σε δυο μέρη, το Serpens Caput και το Serpens Cauda, που ωστόσο θεωρούνται ενιαίος αστερισμός.

Μ 1024

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Ο αστερισμός περιλαμβάνει 174 ορατά άστρα [≤ 6,5]. Οι φωτεινότεροι αστέρες του Οφιούχου είναι μεταξύ άλλων ο α Οφιούχου, που ονομάζεται Rasalhague (Ρας Αλχάγκ) που βρίσκεται στην κεφαλή του σχήματος, και ο λ Οφιούχου, τριπλός αστέρας, στον αγκώνα του. Ο RS Οφιούχου ανήκει σε μια παράξενη κατηγορία που ονομάζεται επαναληπτικοί καινοφανείς, των οποίων η φωτεινότητα αυξάνεται κατά ακανόνιστα διαστήματα, κατά εκατοντάδες μάλιστα φορές εντός μόλις μερικών ημερών. 

Rasalhague (Ρας Αλχάγκ)

Ο Αστέρας Barnard, ένας από τους πλησιέστερους αστέρες προς το Ηλιακό Σύστημα (πιο μακριά μόνο από το σύστημα των αστέρων Άλφα Κενταύρου) είναι στον Οφιούχο (βρίσκεται στ' αριστερά του β και ακριβώς πάνω από τον ν). Ο Οφιούχος περιλαμβάνει ορισμένα σμήνη αστέρων, όπως τα IC4665, NGC6633, M9, M10, M12, M14, M19, M62 και M107, όπως και το νεφέλωμα IC 4603-4604. Το Μεσιέ 10 (γνωστό και ως M10 και NGC 6254) είναι ένα σφαιρωτό σμήνος σε απόσταση περίπου 14.000 ετών φωτός. Είναι ένα από τα λαμπρότερα σφαιρωτά σμήνη στον πλούσιο αστερισμό του Οφιούχου. Έχει διάμετρο περίπου 83 έτη φωτός. Σε αυτό έχουν εντοπιστεί 3 ή 4 μεταβλητοί αστέρες. Αυτό το σμήνος ολοκληρώνει μία περιστροφή γύρω από το Γαλαξία κάθε 140 εκατομμύρια χρόνια και περνάει το επίπεδο του γαλαξιακού δίσκου κάθε 53 εκατομμύρια χρόνια. Το Μεσιέ 10 ανακαλύφθηκε από τον Σαρλ Μεσιέ [29/5/1764].

Starfish Galaxy

Ο ασυνήθιστος διπλός γαλαξίας NGC 6240, γνωστός και ως Starfish Galaxy, βρίσκεται επίσης στον Οφιούχο.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com 

Ο αστερισμός Λέων του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Λέων 

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

  Ο Λέων [Λατ.:Leo, συντομ.: Leo] είναι ένας αστερισμός γνωστός από την αρχαιότητα και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρον. Ένωση. Είναι ορατός σε γεωγραφικό πλάτος από 82° Βόρεια έως 57° Νότια. Είναι ο 12ος μεγαλύτερος αστερισμός με μέγεθος 947,0 τετ. mοίρες.

   ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ – ΙΣΤΟΡΙΚΆ: Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι τον ονόμαζαν Λέοντα και τον συσχέτιζαν με το μυθικό λιοντάρι της Νεμέας, τον πρώτο άθλο του ήρωα Ηρακλή. Οι αρχαίοι Ινδοί αστρονόμοι τον ονόμαζαν Asleha, ενώ οι Ταμίλ Simham, αλλά αργότερα, επηρεασμένοι από την Ελλάδα και τη Ρώμη, τον ονόμαζαν Leya ή Leyaya, από τη λέξη Leo, που ήταν η λατινική ονομασία προερχόμενη από την ελληνική λέξη Λέων. Στα γραπτά του Οβίδιου η ονομασία εμφανίζεται ως Herculeus Leo και Violentus Leo [Βίαιος Λέων ή Λέων του Ηρακλή]. Bacchi Sidus (=Αστέρας του Βάκχου), ήταν ένας από τους άλλους τίτλους του, καθώς ο θεός συχνά ταυτιζόταν με το ζώο αυτό. Η μορφή του είναι αυτή που συχνά αποκτούσε ο θεός αυτός στις πολυάριθμες μεταμορφώσεις του, ενώ το δέρμα του λέοντα αποτελούσε συχνά το ένδυμα του. Άλλοι Λατίνοι συγγραφείς όμως αποκαλούσαν τον αστερισμό Jovis et Junonis Sidus (Αστέρας του Διός και της Ήρας), λογαριάζοντας μάλλον το βασιλικό χαρακτήρα του, κυρίως αυτόν του λαμπρότερου αστέρα του (του Βασιλίσκου), οπότε θεωρείτο ο Λέων ως προστατευόμενο από τους βασιλείς των θεών ζώο. Οι Πέρσες τον ονόμαζαν Ser ή Shir, οι Τούρκοι Artan, οι Σύριοι Aryo, οι Εβραίοι Arye και οι Βαβυλώνιοι Aru. Όλες οι ονομασίες αυτές στην εκάστοτε γλώσσα σημαίνουν Λέων.

 

  ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Στον Λέοντα υπάρχουν 123 ορατά άστρα με φαινόμενο μέγεθος ≤ 6,5. Ο αστερισμός αυτός περιλαμβάνει πολλά πολύ φωτεινά άστρα, όπως τον Βασιλίσκο [α Λέοντος] ή Καρδιά του Λέοντα, τον Ντενέμπολα [β Λέοντος] και τον Αλγκιέμπα [γ Λέοντος]. Πολλά άλλα αμυδρά άστρα έχουν επίσης τη δική τους ιδιαίτερη ονομασία, όπως ο δ Λέοντος Σώσμα, ο θ Λέοντος Chort, ο κ Λέοντος Al Minliar al Asad, ο λ Λέοντος Alterf, και ο ο (όμικρον) Λέοντος Subra. Ο Βασιλίσκος, ο η του Λέοντα, κι ο γ Λέοντος, μαζί με τους αμυδρότερους αστέρες ζ Λέοντος (ή Adhafera), μ Λέοντος και ε Λέοντος, αποτελούν την ομάδα αστέρων γνωστή ως το «Δρεπάνι». Οι αστέρες αυτοί αναπαριστούν το κεφάλι και τη χαίτη του λέοντα. Ομάδα αστέρων που παλιότερα αναπαριστούσε τη φούντα της ουράς του λέοντα μεταμορφώθηκε το 240 π.Χ. σε αυτοτελή αστερισμό χάρη στον Πτολεμαίο. Σ' αυτόν τον αστερισμό δόθηκε στα νεότερα χρόνια η ονομασία Κόμη Βερενίκης. 

 

  Ο αστέρας Wolf 359, ένας από τους πλησιέστερους αστέρες προς το Ηλιακό μας Σύστημα (σε απόσταση 7,7 ετών φωτός), βρίσκεται στον Λέοντα. Ένας από τους μικρότερους εξωηλιακούς πλανήτες που έχουν ποτέ εντοπιστεί περιστρέφεται γύρω από τον Gliese 436, αμυδρό αστέρα στον Λέοντα, σε απόσταση περίπου 33 ετών φωτός από το Ηλιακό Σύστημα. Ο Λέων περιλαμβάνει πολλούς λαμπρούς γαλαξίες, εκ των οποίων οι δίδυμοι Μ65, Μ66 και Μ95, Μ96, όλοι τους σπειροειδείς γαλαξίες, είναι οι πιο γνωστοί.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Ο αστερισμός Ιπτάμενος Ιχθύς του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Ιπτάμενος Ιχθύς

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Ο αστερισμός Ιπτάμενος Ιχθύς [Λατ.Volans, συντ. Vol], είναι ένας αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία [1603]. Είναι νότιος αστερισμός αόρατος από την Ελλάδα, αλλά πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη από 14° Βόρεια έως και 90° Νότια. Έχει έκταση 141,4 τετ. μοίρες [76ος σε έκταση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών]. Συνορεύει με τους αστερισμούς Τροπίδα, Οκρίβαντα, Δοράδα, Τράπεζα και Χαμαιλέοντα.

  ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Η αρχική λατινική και διεθνής ονομασία ήταν Piscis Volans, δηλαδή το ιπτάμενο ψάρι [χελιδονόψαρο]. Οι αστρονομικοί Ροδόλφειοι Πίνακες τον ονομάζουν Passer (σπουργίτι), και ως τέτοιος μεταφράσθηκε στην Κίνα (Fe Yu). Ο Καίσιος αλλά και ο Σίλερ συνδύασαν τους αστέρες της Δοράδος με εκείνους του Ιπταμένου Ιχθύος και σχημάτισαν τη μορφή του βιβλικού Άβελ.

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός περιλαμβάνει 31 ορατούς αστέρες [φ.μ. ≤ 6,5]. Επειδή όλοι οι αστέρες του Ιπταμένου Ιχθύος είναι αμυδροί και ο αστερισμός πολύ νότιος, κανένας τους δεν έχει δικό του ιδιαίτερο όνομα. Ο α (άλφα) Ιπταμένου Ιχθύος, με φαινόμενο μέγεθος 4,00, δεν είναι ο φωτεινότερος των αστέρων του αστερισμού. Ο β Ιπταμένου Ιχθύος έχει φαινόμενο μέγεθος 3,77. Ο γ είναι διπλός αστέρας, με μέλη που έχουν φαιν. μεγέθη 3,78 και 5,7 και απέχουν μεταξύ τους λιγότερο από 14 δευτερόλεπτα της μοίρας. Τέλος οι δ και ζ έχουν φ.μ. 3.98 και 3,95.

 ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Ο μεταβλητός αστέρας UZ Vol στον αστερισμό έχει φαιν. μέγεθος που κυμαίνεται από 9,3 ως 10,1. Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση λίγο έξω από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός έχει αρκετούς αλλά μακρινούς και αμυδρούς γαλαξίες. Οι εντυπωσιακότεροι και φωτεινότεροι είναι το ζεύγος NGC 2442/2443 στο κέντρο του αστερισμού, που είναι ραβδωτοί σπειροειδείς, με φ.μ. 10,4 και 11,2. Το διαταραγμένο περίεργο σχήμα τους οφείλεται στο ότι αλληλεπιδρούν βαρυτικά μεταξύ τους.

 konstantinosa.oikonomou@gmail.com

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Όταν η βασίλισσα Βερενίκη αφιέρωσε στους θεούς τα μαλλιά της! Ο αστερισμός ΚΟΜΗ ΒΕΡΕΝΙΚΗΣ Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

 

Όταν η βασίλισσα Βερενίκη αφιέρωσε στους θεούς τα μαλλιά της! Ο αστερισμός Κόμη της Βερενίκης 

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

   

  ΓΕΝΙΚΑ: Η Κόμη Βερενίκης ή απλά Κόμη ή Πλόκαμος [Λατινικά:Coma Berenices, συντομογρ. Com] είναι ένας αστερισμός του βορείου ουράνιου ημισφαιρίου που, κατόπιν εισήγησης του μεγάλου αστρονόμου Τύχο Μπράχε [1602], εισήχθη για πρώτη φορά (από το 1603) στην Ουρανομετρία. Μέχρι τότε θεωρείτο τμήμα του αστερισμού του Λέοντα. Αποτελεί έναν από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρον. Ένωση. Είναι ορατός σε γεωγραφικό πλάτος από 90° Βόρεια έως 56° Νότια. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο αστερισμός αυτός βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών Λέοντος και Βοώτου, πάνω ακριβώς από την Παρθένο και νότια των Θηρευτικών Κυνών. Περιλαμβάνει συνολικά 66 άστρα, από τα οποία τα 37 είναι ορατά με γυμνό μάτι και τα οποία αποτελούν το άθροισμα εκείνων των αστέρων που ο Πτολεμαίος αναφέρει στον «Κατάλογο της Μαθηματικής Σύνταξής» του με το όνομα Πλόκαμος. Η έκτασή του είναι 386,5 τετ. Μοίρες [42ος σε έκταση αστερισμός].

  ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ -ΙΣΤΟΡΙΑ: Ο αστερισμός οφείλει το όνομά του σε μια ιστορία από την Ελληνιστική Αίγυπτο [πτολεμαϊκη περίοδος]. Όταν, συγκεκριμένα, στο θρόνο βρισκόταν ο Πτολεμαίος Γ΄ ο Ευεργέτης και η σύζυγός του Βερενίκη Β΄. Λίγους μήνες μετά το γάμο τους, ο Πτολεμαίος αναχώρησε από την Αίγυπτο για να υποστηρίξει την αδερφή του, που ονομαζόταν επίσης Βερενίκη κατά τη διάρκεια του λεγόμενου Τρίτου Συριακού Πολέμου. Ο Καλλίμαχος¹, μάλιστα, αναφέρει πως την άφησε στο νυφικό της κρεβάτι. Ο θρύλος λέει πως η Βερενίκη αφιέρωσε ως τάμα στη θεά Αφροδίτη [στο ναό της στο Ζεφύριο], τα πλούσια και πανέμορφα μαλλιά της, προκειμένου ο Πτολεμαίος να επιστρέψει σώος. Ο Έλληνας φαραώ επέστρεψε πράγματι έχοντας επιτύχει μια σειρά από νίκες, το 245 π.Χ.. Την άλλη μέρα όμως τα μαλλιά της είχαν εξαφανιστεί από το ναό. Ο Κόνων ο Σάμιος, ένας μαθηματικός και αστρονόμος που ζούσε στην αυλή των Πτολεμαίων, υποστήριξε πως οι θεοί τοποθέτησαν τη χαμένη κόμη ανάμεσα στα αστέρια. Ο αστερισμός αυτός φέρει ακόμη και σήμερα το όνομα "Κόμη της Βερενίκης" (Coma Berenice) ή "Πλόκαμος της Βερενίκης". Το θρύλο αυτό μετέτρεψε σε ποίημα ο Καλλίμαχος, από το οποίο σώζονται μικρά αποσπάσματα.

  ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ: Ο με αριθμό 42 αστέρας του αστερισμού της Κόμης είναι διπλός, μάλιστα από τους πλέον αξιοσημείωτους. Ανακαλύφθηκε το 1827 και οι δύο αυτοί αστέρες είναι ίσης λαμπρότητας, 5,2 φαινομένου μεγέθους. Αυτοί περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρου βάρους. Στη πραγματικότητα το σύνολο των αστέρων του αστερισμού αυτού αποτελεί ένα από τα ονομαζόμενα ανοικτά σμήνη. Είναι δηλαδή άθροισμα αστέρων που περιστρέφονται γύρω από ένα κοινό κέντρο μάζας, που απέχει από τη Γη 264 έτη φωτός. Προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Κόμης της Βερενίκης βρίσκεται ένα μεγάλο, ίσως το μεγαλύτερο σμήνος γαλαξιών στο οποίο ίσως περιλαμβάνονται περισσότεροι από 3.000 γαλαξίες!

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

1. Ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος ήταν αρχαίος ποιητής, επιγραμματοποιός και εκπρόσωπος της Αλεξανδρινής ποίησης, ο οποίος άκμασε την εποχή των Πτολεμαίων βασιλέων Φιλαδέλφου και Ευεργέτη.

Ο αστερισμός Κηφεύς + ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

                      Ο αστερισμός Κηφεύς + ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

FireworksGalaxis-Ngc6946

ΓΕΝΙΚΑ: Ο Κηφεύς [ή Κηφέας, Λατ. Cepheus, συντομογρ. Cep] είναι ένας αστερισμός που βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας [πλήρως ορατός σε γεωγραφικό πλάτος 90^ο Βόρεια -1^ο Νότια], μάλιστα στα χρόνια μας είναι αειφανής από την Ελλάδα. Η έκτασή του στον ουράνιο θόλο είναι 587,8 τετ. μοίρες [27ος σε μέγεθος αστερισμός]. Συνορεύει με τους εξής αστερισμούς: Μικρή Άρκτο, Δράκοντα, Κύκνο, Σαύρα, Κασσιόπη και Καμηλοπάρδαλη. Αμυδρός, γενικά, αστερισμός, αναγνωρίζεται από πολλούς από τη γειτονική του Κασσιόπη.

  ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στην αρχαία Μεσοποταμία και θεωρείτο γιος του θεού Βηλ. Αυτή η παράδοση πέρασε στην αρχαία Ελλάδα, και έτσι ο αστερισμός ταυτίστηκε όχι με τον αρκαδικό ήρωα Κηφέα, αλλά με τον ομώνυμο βασιλιά της Αιθιοπίας, σύζυγο της Κασσιόπης που συμβολίζεται στο διπλανό αστερισμό. Συνεπώς, σχεδιαζόταν πάντα στραμμένος προς την Κασσιόπη, με τεντωμένα προς αυτή τα χέρια του, με βασιλική ενδυμασία, ενώ το ένα του πόδι ακουμπά στο Βόρειο ουράνιο πόλο και το κεφάλι του σχηματίζεται από το μικρό τρίγωνο των αστέρων δ, ε και ζ Κηφέως. Μερικοί αρχαίοι ισχυρίζονταν ότι ο αστερισμός αναπαριστούσε τον γηραιό Νηρέα. Οι λατινικές ονομασίες Cantans, Sonans και Vociferans δείχνουν σύγχυση με τον όχι πολύ μακρινό Βοώτη. Το όνομα Κηφεύς, που συσχετίσθηκε από τον Βρετανό ανατολιστή Robert Brown με το Khufu, τον φαραώ που τάφηκε στη μεγαλύτερη αιγυπτιακή πυραμίδα (ελληνιστί «Χέοπας»), δημιούργησε παραφθορές κατά τη μεταγραφή του στην αραβική γλώσσα. Αρχικά: Kifaus, Kikaus, Kankaus και έπειτα: Fikaus, Fifaus, Ficares και Phicarus, που έφθασε να αποδοθεί ως η φοινικική ονομασία, προερχόμενη από την ελληνική λέξη Πυρκαεύς, αυτός που συνδαυλίζει τη φωτιά! Οι Ινδοί υιοθέτησαν το Capuja, από την ελληνική ονομασία, ενώ άλλοι ανατολιστές πόστευαν πως οι αρχαιότεροι Ινδοί γνώριζαν τον Κηφέα ως Kapi, [πιθηκόμορφο θεός τους]. Στην Κίνα, μέσα στα όρια του Κηφέα ήταν ο `Εσω Θρόνος των Πέντε Αυτοκρατόρων. Οι Άραβες αστρονόμοι αποκαλούσαν τον Κηφέα Al Multahab, δηλαδή ο Φλεγόμενος [ίσως επειδή περιβάλλεται από το Γαλαξία μας], αλλά για τους νομάδες καμηλιέρηδες ήταν Al Aghnam, δηλαδή το Πρόβατο: Η πολική περιοχή του ουρανού για αυτούς αποτελούσε μια ολόκληρη στάνη με βοσκό και τσοπανόσκυλα. Κατά τις χριστιανικές αναπαραστάσεις ουράνιων μορφών, ο Καίσιος αντικατέστησε τον Κηφέα με τον βασιλιά Σολομώντα, αλλά ο Ιούλιος Σίλερ πίστευε ότι έπρεπε να είναι ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος.

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός περιλαμβάνει 152 ορατούς αστέρες (≤ 6,5). Ο αστέρας α Κηφέως είναι και ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος 2,44. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Alderamin. Ο αστέρας β Κηφέως είναι γνωστός ως Alfirk. Ο γ Κηφέως έχει το ιδιαίτερο όνομα Errai. Ο δ Κηφέως είναι το πρότυπο που έδωσε το όνομα του αστερισμού στο είδος των γιγαντιαίων μεταβλητών αστέρων, τους ονομαζόμενους Κηφείδες. Ο ίδιος έχει φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται από 3,5 ως 4,4 σε περίοδο 5 ημέρες και 9 ώρες περίπου. Η μεταβλητότητά του ανακαλύφθηκε το 1784. Η απόστασή του από τη Γη εκτιμάται στα χίλια περίπου έτη φωτός. Υπάρχει αμυδρός συνοδός αστέρας, διακρινόμενος και με ισχυρά κιάλια (φαιν.μέγεθος 6,3 και διαχωρισμός 41΄΄). Οι ε, ζ, η, θ, ι, και κ Κηφέως έχουν φ.μ. αντιστοίχως: 4,19, 3,35, 3,43, 4,22, 3,52 και 4,39. Ο μ Κηφέως πήρε το όνομα Αστέρας Γρανάτης ["Garnet Star"], από τον Ουίλιαμ Χέρσελ, επειδή έχει ίσως εντονότερο χρώμα από κάθε άλλον στον ουρανό. Ο ν [φ.μ. 4,29], είναι λευκός υπεργίγαντας. Ο ξ είναι διπλός [φ.μ. 4,4 και 6,4], ενώ ο π έχει φ.μ. 4,41.

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Ο διπλός αστέρας Krüger 60 είναι το έβδομο κοντινότερο στη Γη διπλό αστρικό σύστημα, σε απόσταση από μας 12,95 έ.φ., ενώ συνεχίζει να πλησιάζει με ταχύτητα 32 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (115.000 χλμ/ώ). Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενο σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Αποτελείται από δύο ερυθρούς νάνους αστέρες [φ.μ. 9,85 και 11,3]. Ο μεταβλητός αστέρας VW Κηφέως είναι στην πραγματικότητα διπλό σύστημα, οι δύο αστέρες του οποίου ενώνονται με ένα «λαιμό» ύλης τους και περιφέρονται περί το κοινό κέντρο μάζας τους κάθε 6 ώρες και 41 λεπτά. Το ανοικτό σμήνος NGC 6939 [φ.μ. 7,8] περιέχει περί τους 80 αστέρες, έχει μέση διάμετρο 9,5 έτη φωτός, ενώ απέχει 4.080 έτη φωτός από εμάς. Το νεφέλωμα IC 1396 [φ.μ. 4,5], περιέχει ως 60 αστέρες, έχει φαινόμενη διάμετρο 89 λεπτά της μοίρας (τριπλάσιο της πανσελήνου στον ουρανό!), ενώ στο άκρο του νεφελώματος βρίσκεται το Αστέρι Γρανάτης. Το μκρό «Νεφέλωμα της Κιθάρας» σχηματίσθηκε από τον αστρικό άνεμο ενός αστέρα νετρονίων! Ο ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 6946, [στο σύνορο με τον αστερισμό του Κύκνου, φ.μ. 8,8], θεωρείται ένας από τους κοντινότερους σπειροειδείς γαλαξίες, με απόσταση από τη Γη 14,7 εκατομμύρια έτη φωτός.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Ο αστερισμός Κασσιόπη Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Κασσιόπη 

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

   

Το Νεφέλωμα της Φυσαλίδας στην Κασσιόπη

ΓΕΝΙΚΑ: Η Κασσιόπη [Λατινικά: Cassiopeia, συντομογραφία: Cas] είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Η Κασσιόπη βρίσκεται ολόκληρη στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι μάλιστα τόσο βόρειος αστερισμός ώστε στα χρόνια μας είναι σχεδόν αειφανής από την Ελλάδα. Είναι γενικά ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°Β – 12°Ν. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Κηφέα, Σαύρα, Ανδρομέδα, Περσέα και Καμηλοπάρδαλη. Αναγνωρίζεται εύκολα στον ουρανό από το χαρακτηριστικό «ζιγκ-ζαγκ», που σχηματίζουν τα 5 φωτεινότερα άστρα της (τα β,α,γ,δ, και ε κατά σειρά) και μοιάζει με ανοικτό Μ ή W. Η έκτασή του αστερισμού στον ουράνιο θόλο είναι 598,4 τετ. Μοίρες [25ος σε μέγεθος αστερισμός].

   ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΣΙΑ: Το όνομα βρίσκεται σε χρήση για σχεδόν 2.500 χρόνια. Οι τραγικοί Σοφοκλής και Ευριπίδης το αναφέρουν, ενώ γενικά στην αρχαία Ελλάδα το βασικό σχήμα στον αστερισμό αντιστοιχούσε σε μία γυναίκα καθισμένη πάνω σε ένα θρόνο, («Η του θρόνου»), συγκεκριμένα στη βασίλισσα της Αιθιοπίας Κασσιόπη, γνωστή από τον μύθο του Περσέως και της Ανδρομέδας. Ωστόσο παλαιότερα ο αστερισμός ήταν γνωστός ως Λακωνική Κλεις. Ο Άρατος τον παρομοιάζει ως πόρτα με κλειδί. Ο Γάλλος επίσκοπος Huet, έλεγε εμφατικά ότι ήταν το κλειδί που περιγράφεται στην Οδύσσεια να το κρατά η Πηνελόπη. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν και τη σημερινή διεθνή ονομασία (αμετάφραστη μεταγραφή του ελληνικού) όσο και αποδόσεις όπως Mulier Sedis (Γυναίκα του καθίσματος), ή απλώς Sedes, Sella και Solium. Οι Άραβες αποκαλούσαν την Κασσιόπη Αλ Ντατ αλ Κουρσίγ [η Κυρία στην Καρέκλα], καθώς το ελληνικό κύριο όνομα δεν σήμαινε τίποτα γι' αυτούς, ενώ παλαιότερα την ονόμαζαν Kaff al Hadib, [Χέρι βαμμένο με χέννα], του οποίου τα ακροδάχτυλα ήταν οι φωτεινότεροι αστέρες, μολονότι εδώ περιελάμβαναν και το αριστερό χέρι του Περσέως. Ο Bayer αποκαλεί την Κασσιόπη και Cerva, ζαρκάδι δηλαδή. Ακόμη, ως αστρική μορφή στην αρχαία Αίγυπτο, έχει ταυτισθεί κατά καιρούς και με το Πόδι της Αιγυπτιακής Βίβλου των Νεκρών. Άλλοι φαντάσθηκαν ότι κάποιοι από τους φωτεινότερους αστέρες της Κασσιόπης έδειχναν μια Καμήλα που γονατίζει, άλλωστε και το όνομα του ζώου στην Περσία, Shuter, αποδινόταν και στον αστερισμό. Στην Ινδία αναφέρεται η ονομασία Harnacaff από τις Μεταμορφώσεις του Βισνού, αλλά αργότερα οι Ινδοί υιοθέτησαν το Casyapi, προφανώς από την ελληνική ονομασία. Από τη θέση της Κασσιόπης στο Γαλαξία, οι Κέλτες την ονόμαζαν Llys Don, «Οίκο του Ντον», του βασιλιά των νεράιδων και πατέρα του μυθικού Gwydyon, που είχε δώσει στον Γαλαξία το όνομά του. Στην Κίνα η Κασσιόπη ήταν το Ko Taou, το Πρόπυλο, αλλά αργότερα οι φωτεινότεροι αστέρες της πήραν το όνομα ενός ιστορικού προσώπου, του Wang Liang, διάσημου αρματηλάτη της δυναστείας των Tsin [470 π.Χ.]. Κατά τις χριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (17ος αι. μ.Χ.) η Κασσιόπη μετατράπηκε σε Μαρία Μαγδαληνή ή Δεββώρα κάτω από τη φοινικιά της στο Ορος Εφραίμ, και τη Βηρσαβεέ, τη μητέρα του Σολομώντα.

ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός έχει 157 ορατούς αστέρες [φαινόμενο μέγεθος≤ 6,5]. Ο αστέρας α Κασσιόπης που είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,23, είναι γνωστός με το όνομα Σεντίρ (Shedir). Ο β Κασσιόπης, είναι γνωστός με το όνομα Καφ (Caph). Ο γ [φ.μ. 2,47] ήταν γνωστός ως Tsih [μαστίγιο] στην αρχαία Κίνα. Δίπλα του υπάρχει αμυδρός συνοδός αστέρας (φ.μ. 11,2) σε γωνιακή απόσταση (διαχωρισμό) μόλις 2,2 δευτερόλεπτα του τόξου. Ο δ ονομάζεται και Ρουχμπά (Ruchbah). Οι ε και ζ έχουν αντίστοιχα φ.μ. 3,38 και 3,66. Ο η, είναι διπλό σύστημα με το ιδιαίτερο όνομα Αχίρντ. Οι θ [φ.μ. 4,33] και μ [φ.μ. 5,17] ήταν γνωστοί στους Άραβες ως Al Marfik, ο “αγκώνας” , από τη θέση τους στη μορφή του αστερισμού. Ο ι (γιώτα) είναι ένας τριπλός αστέρας που απέχει από τη Γη περί τα 140 έτη φωτός. Ο κ [φ.μ. 4,16] είναι ένας κυανός λαμπρός υπεργίγαντας.

  ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ: Η Κασσιόπη, ευρισκόμενη μέσα στο γαλαξιακό επίπεδο, είναι πλούσια σε ανοιχτά σμήνη αστέρων, από τα οποία ξεχωρίζουν τα εξής: Το Μ52 [NGC 7654] με πάνω από 200 αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός και απόσταση από τη Γη περί τα 5.400 έτη φωτός. Το Μ103 [NGC 58] με 25 λαμπρούς αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός και απόσταση από τη Γη 8.500 έτη φωτός. Το NGC 129, με φαιν. μέγεθος 6,5. Το NGC 281, που συνοδεύεται από νεφέλωμα εκπομπής/ανακλάσεως. Το NGC 457 με περισσότερους από 80 αστέρες, διάμετρο πάνω από 30 έτη φωτός και απόσταση από τη Γη περίπου 9.000 έτη φωτός. Στο όριό του προβάλλεται ο αστέρας φ Κασσιόπης [φ.μ. 4,98], ο οποίος δεν αποτελεί μέλος του σμήνους. Μέλος αυτού του σμήνους είναι ο ανώμαλος μεταβλητός ερυθρός γίγαντας V466 Κασσιόπης [V466 Cas]. Επίσης στον αστερισμό εντοπίζονται και τα αστρικά σμήνη: NGC 654 [απόσταση από τη Γη 8.000 έτη φωτός] NGC 663 [με ίδια περίπου απόσταση], NGC 1027, NGC 7789 [300 αστέρες, απόσταση 6.000 έ.φ.], κ.ά.. Ο μεταβλητός αστέρας R Κασσιόπης, είναι ένα κολοσσιαίο πύρινο ελλειψοειδές σώμα με διάμετρο πάνω από 300 εκατομμύρια χιλιόμετρα, που απέχει περί τα 500 έτη φωτός από εμάς. Δύο άλλοι φωτεινοί μεταβλητοί αστέρες (ορατοί και με κιάλια) στην Κασσιόπη είναι οι RZ Κασσιόπης [μεταβλητός δι' εκλείψεων] και SU Κασσιόπης. Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Ιάπωνας ερασιτέχνης αστρονόμος Minoru Yamamoto ανακάλυψε έναν καινοφανή αστέρα [1995] με το όνομα "Nova Cassiopeiae". To νεφέλωμα NGC 7635, γνωστό [Νεφέλωμα της Φυσαλίδας, Bubble Nebula] είναι ένα περιαστρικό κέλυφος διαστάσεων 10 επί 6 ε.φ.(!), που περιβάλλει τον αστέρα SAO 20575, σε απόσταση 2.300 έτη φωτός από τη Γη. Υπολείμματα υπερκαινοφανών στον αστερισμό είναι οι ισχυρές ραδιοπηγές Cas A και 3C 10. Η πρώτη βρίσκεται σε απόσταση 10.000 ετών φωτός από τη Γη, έχει διαστάσεις περί τα 10 έτη φωτός, άρα είναι μικρής ηλικίας, και ίσως αντιστοιχεί σε υπερκαινοφανή που ανακαλύφθηκε το 1680. Ανιχνεύεται και ως πηγή ακτίνων Χ θερμοκρασίας 50 εκατομμυρίων βαθμών(!), ενώ υπήρξε από τους πρώτους στόχους του τηλεσκοπίου ακτίνων Χ "Chandra", που ανακάλυψε στο κέντρο της έναν αστέρα νετρονίων. Η δεύτερη ραδιοπηγή έχει ταυτισθεί με τη θέση του ενός υπερκαινοφανούς που ανακαλύφθηκε το 1572, αλλά η απόστασή της είναι αβέβαιη [8-15 έ.φ.].

konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Ο αστερισμός Ηρακλής του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Ηρακλής 

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Ο Ηρακλής [Λατινικά: Hercules, συντ.: Her) είναι ένας αστερισμός που βρίσκεται νότια του αστερισμού Δράκων και βόρεια του Οφιούχου. Ο αστερισμός συνορεύει ακόμη με τους αστερισμούς: Λύρα, Αλώπηξ, Βέλος, Αετό, Βόρειο Στέφανο, Βοώτη και Όφι. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού [1225,1 τετ. μοίρες, που τον κατατάσσουν στην πέμπτη θέση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών]. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο Ηρακλής διέρχεται από το γήινο μεσημβρινό τα μεσάνυκτα της 20ης Απριλίου, ή γύρω στις 22.00 της 20ής Μαΐου ή ακόμα στις 20.00 της 20ης Ιουνίου, οπότε μπορεί να αναγνωριστεί εύκολα από τους γύρω του, άλλους αστερισμούς. Γενικά είναι ορατός στα γεωγραφικά πλάτη: 90°Βόρεια – 38°Νότια.

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ, ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Οι αρχαίοι σχημάτιζαν τον ήρωα Ηρακλή «γονυκλινή» κάτω από το γειτονικό Δράκοντα και πάνω στη Λερναία Ύδρα, γι' αυτό και αποκαλούσαν τον αστερισμό «Ηρακλής ο εν γόνασι» [Ίππαρχος, Εύδοξος, Άρατος]. Φαίνεται ότι η μορφή αυτού του αστερισμού λατρευόταν στη Φοινίκη ως προσωποποίηση του μεγάλου θαλάσσιου θεού Melkarth, γεγονός που σχετίζεται με μια ελληνορωμαϊκή ταύτιση με τον ομόηχο Μελικέρτη ή Παλαίμονα. 

 

Στα Λατινικά το όνομα «γονατιστός» αποδόθηκε ως Genuflexus, Ingenicla Imago, κ.ά, καθώς και με τα περιγραφικά Incurvatus in genu, Prociduus, Incumbens in genibus, Defectum sidus, κ.ά. Ακόμη, άλλη μια ονομασία ήταν ο Saltator (ο άλτης). Σε άλλες ελληνικές μυθικές συλλογές ο αστερισμός ταυτιζόταν και με τους: Ιξίωνα, [μυθικός Λαρισαίος βασιλιάς], Προμηθέα, Λυκάονα, Θάμυρι ή Θησέα. Η σύνδεση με τον ήρωα Ηρακλή πρωτοσυναντάται στους «Καταστερισμούς» του Ερατοσθένη. Η σύνδεση αυτή δίνει και τις ονομασίες Κορυνήτης, κορυνηφόρος [από την κορύνη=ρόπαλο], Αμφιτρυωνιάδης (από τον κατά κόσμο πατέρα του Ηρακλέους), Οιταίος (από τον τόπο θανάτου του), καθώς και τις λατινικές: Alcides [από το αλκή=σθένος], Clavator, Claviger (=ροπαλοφόρος), Cernuator (παλαιστής) και Aper [από τον ερυμάνθιο κάπρο που φόνευσε]. Τα ονόματα Pataecus, και Epipataecus προέρχονται από την Αίγυπτο, το Maceris χρησιμοποιούνταν για τον αστερισμό στην Κυρηναϊκή της Λιβύης και τα Desanaus, Desanes, στην Ινδία. Οι Άραβες απέδωσαν το λατινικό Saltator με το Al Rakis, ο Χορευτής, και το «εν γόνασι» με το Alcheti hale rechabatih, που κατέληξε στο Algieth. Ωστόσο στην αρχική αραβική Αστρονομία ένας ουράνιος χώρος που ταυτίζεται με τμήματα του Ηρακλή, του Οφιούχου και του Όφι ονομαζόταν Raudah, το Λιβάδι, το βόρειο όριο του οποίου ήταν οι αστέρες β και γ Ηρακλέους, η «Σειρά μαργαριταριών» κατά τους Σύρους. Η ομάδα των άστρων που αναγνωρίζεται στη σημερινή μορφή ως το ρόπαλο του ήρωα ήταν τα «πρόβατα στο Λιβάδι». Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός ροπαλοφόρου με λεοντή, με το δεξί του πόδι κοντά στο Βοώτη και το αριστερό πάνω στο Δράκοντα.

  ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Δια γυμνού οφθαλμού είναι ορατοί 144 αστέρες αυτού του αστερισμού [οι αστέρες που είναι ≤ 6,5 φτάνουν τους 245]. Ο διπλός αστέρας α Ηρακλέους δεν είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού [φ.μ.3,48], όμως έχει το δικό του όνομα: Ρας Αλγκέθι. Ο αστέρας β Ηρακλέους είναι ο φωτεινότερος και ονομάζεται Κορυνηφόρος [ροπαλοφόρος]. Ο αστέρας δ ονομάζεται Σαρίν. Οι γ, ε και ζ έχουν αντίστοιχα φαινόμενο μέγεθος: 3,75, 3,92 και 2,81 [ο ζ είναι διπλός αστέρας]. Ο η [φ.μ. 3,53], απέχει από τη Γη 112 έτη φωτός. Ο κ ονομάζεται Μαρφίκ και ο λ Μασύμ. Ο μ με φ.μ. 3,42 είναι γνωστός στην Κίνα ως Kew Ho [οι Εννέα Ποταμοί].Οι θ, ι, ν, και ξ, έχουν αντίστοιχα φαινόμενο μέγεθος 3,86, 3,80, 4,41 και 3,70. Ο o (όμικρον) έχει φ.μ. 3,84 και απέχει 347 έτη φωτός από τη Γη, αλλά πλησιάζει, και σε 3,05 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο αστέρας με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος (έως -0,6) περνώντας σε ελάχιστη απόσταση 44 ετών φωτός (σε 3,47 εκατομ. χρόνια!) και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 820 χιλιάδες χρόνια! Οι αστέρες π, σ, τ και φ έχουν αντίστοιχα φ.μ.: 3,16, 4,20, 3,89 και 4,26. Τέλος ο ω Ηρακλέους έχει το ιδιαίτερο όνομα Καγιάμ.

  ΣΦΑΙΡΩΤΟ ΣΜΗΝΟΣ ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ: Το πιο γνωστό παρατηρήσιμο για τους ερασιτέχνες αστρονόμους «αξιοθέατο» του αστερισμού είναι το Σφαιρωτό Σμήνος Ηρακλέους, δηλαδή το M13 ή NGC 6205, ορατό με κιάλια (φ.μ. 5,7), που περιέχει περίπου 1 εκατομμύριο αστέρες! Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 23.500 έτη φωτός και η διάμετρός του σε 150 έτη φωτός. Το Μεσιέ 13 [M13] ή Μεγάλο Σφαιρωτό Σμήνος Ηρακλή είναι σφαιρωτό σμήνος αστέρων, ένα από τα πιο αξιοσημείωτα στο βόρειο ουράνιο ημισφαίριο. Ανακαλύφθηκε από τον Εντ. Χάλλεϋ το 1714, που ανέφερε ότι είναι ορατό με γυμνό μάτι σε μία καθαρή, ασέληνη νύκτα. Το 1974 στάλθηκε από το ραδιοτηλεσκόπιο Αρεσίμπο ένα μήνυμα προς το Μ13 με σκοπό να επικοινωνήσει με πιθανή εξωγήινη ζωή (!) Ο λόγος που στάλθηκε εκεί ήταν ότι εξαιτίας της μεγάλης αστρικής πυκνότητας, οι πιθανότητες να εντοπιστεί πλανήτης με ζωή υψηλής νοημοσύνης θα ήταν μεγαλύτερες. Αν και το μήνυμα στάλθηκε, το Μ13 δεν θα είναι σε εκείνη τη θέση όταν φτάσει(;;;!) Η αποστολή του μηνύματος ήταν μία επίδειξη της τεχνολογίας και όχι μία πραγματική προσπάθεια να επικοινωνήσουμε. Το Μεσιέ 13 έχει ηλικία περίπου 14 εκατομμύρια έτη.

Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6210

    ΑΛΛΑ ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ: Ο Ηρακλής διαθέτει και άλλο φωτεινό σφαιρωτό σμήνος, το Μ92 [NGC 6341], διαμέτρου 80 ε.φ., που απέχει από τη Γη 25.000 έτη φωτός. Ο αστέρας 14 Ηρακλέους [Gliese 614], με φ.μ. 6,67 και απόσταση από τη Γη 59,21 έτη φωτός, έχει έναν τουλάχιστο πλανήτη που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 1619 ημέρες σε μέση απόσταση 2,5 ΑU, μάζας υπερτριπλάσιας εκείνης του Δία, ή χιλιαπλάσιας της Γης! Αστέρας και πλανήτης πλησιάζουν το Ηλιακό Σύστημα με ιλιγγιώδη ταχύτητα [20.000 χλμ/ω!]. Ακόμη, ο σουπερνόβα Nova Herculis σημείωσε την ταχύτερη αρχική πτώση λαμπρότητας που καταγράφηκε ποτέ για καινοφανή! Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6210, σε απόσταση 6.500 ε.φ. από τη Γη, είναι γνωστό στους ερασιτέχνες αστρονόμους ως «Χελώνα στο Διάστημα» ("Turtle in Space"). Ο πιο ορατός γαλαξίας του Ηρακλή είναι ο σπειροειδής NGC 6207, πολύ κοντά στο Μ13 όπως φαίνεται από τη Γη. αλλά στην πραγματικότητα 2.000 φορές πιο μακριά από εμάς (46,3 εκατομμύρια έτη φωτός). Ο 3C336, ένας από τους πρώτους κβάζαρς που ανακαλύφθηκαν βρίσκεται επίσης εντός του αστερισμού.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Ο αστερισμός Δοράς του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Δοράς 

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

   

  ΓΕΝΙΚΑ: Η Δοράς [Λατ. Dorado, συντ. Dor] είναι ένας αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην “Ουρανομετρία” των Keyser και Houtman [1603]. Είναι νότιος αστερισμός, έκτασης 179,2 τετ. μοιρών [72ος σε έκταση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών], που συνορεύει με τους αστερισμούς: Ωρολόγιον, Δίκτυον, Ύδρο, Τράπεζα, Ιπτάμενο Ιχθύ, Οκρίβαντα και Γλυφείον. Είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 20° Βόρεια και 90° Νότια. Μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα της Δοράδος είναι ορατό από τη Νότια Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει και τον αστέρα γ Δοράδος.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ – ΟΝΟΜΑΣΙΑ: Η διεθνής ονομασία Dorado είναι ισπανική και όχι λατινική. Σημαίνει το τροπικό ψάρι Coryphaena hippurus, ή αλλιώς δελφινόψαρο, που αλλάζει χρώμα όταν πεθαίνει. Το εναλλακτικό όνομα Ξιφίας για τον αστερισμό εμφανίστηκε στους Ροδόλφειους πίνακες [1627]. Η λέξη «ξιφίας» ωστόσο είχε άλλη έννοια στην Αστρονομία από την αρχαιότητα: ο Αριστοτέλης και ο Πλίνιος ονόμαζαν ξιφίες όσους κομήτες είχαν τη μορφή ξίφους. Ο Καίσιος συνδύαζε τους αστέρες της Δοράδος με εκείνους του Ιπταμένου Ιχθύος και “σχημάτιζε” τη μορφή του Άβελ της Παλαιάς Διαθήκης. Στην κεφαλή της Δοράδος βρίσκεται ο νότιος πόλος της εκλειπτικής και, κατά τον Καίσιο, ο αστερισμός τού έδωσε το όνομα Polus Doradinalis. Έτσι, ποτέ δε θα δούμε από τη Γη να περνά κάποιος πλανήτης από αυτό τον αστερισμό, ούτε άλλο σώμα του Ηλιακού Συστήματος, παρά μόνο σπανιότατα κάποιος αστεροειδής απ΄ αυτούς που περνάν κοντά από τη Γη, ή κάποιος κομήτης μακράς περιόδου.

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Δεν υπάρχει στον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Η Δοράς έχει συνολικά 29 ορατούς [φ.μ. ≤ 6,5] αστέρες. Ο α Δοράδος έχει φαινόμενο μέγεθος 3,27, ενώ ο β Δοράδος είναι κηφείδης μεταβλητός αστέρας με φαινόμενο μέγεθος από 3,5 ως 4,1 (κιτρινόλευκος υπεργίγαντας). Ο γ Δοράδος είναι επίσης μεταβλητός, και μάλιστα έδωσε το όνομά του στους λεγόμενους «μεταβλητούς γ Doradus». Πρόκειται για μια ειδική κατηγορία ενδογενών παλλόμενων μεταβλητών αστέρων. Οι δ, ζ και θ Δοράδος έχουν αντιστοίχως φαινόμενο μέγεθος 4,35, 4,72 και 4,83.

   

Το νεφέλωμα Μαγγελάνου

  ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Το σημαντικότερο για τη Δοράδα είναι ότι σε αυτή ανήκει το βόρειο (και σημαντικότερο) ήμισυ του Μεγάλου Νέφους του Μαγγελάνου (LMC), του ενός από τα δύο Νέφη Μαγγελάνου. Μάλιστα το μεγαλύτερο αστρονομικό ενδιαφέρον κρύβεται σε αυτόν το γαλαξία και στα αντικείμενά του. Το υπόλοιπο μισό του LMC βρίσκεται στον αστερισμό Τράπεζα. Σπουδαιότερα αντικείμενα μέσα στο LMC είναι: Το τεράστιο νεφέλωμα και αστρικό σμήνος 30 Δοράδος ή NGC 2070, που είναι σήμερα γνωστό με το δημοφιλές όνομα Νεφέλωμα Ταραντούλα. 

   

Το νεφέλωμα Ταραντούλα

Στο Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου παρατηρήθηκε το 1987 η πρώτη έκρηξη υπερκαινοφανούς, ορατή με γυμνό μάτι μετά από 380 χρόνια, γνωστή σήμερα ως SN 1987 Α. Το ανοικτό σμήνος αστέρων και νεφέλωμα NGC 1816, εντός του LMC, έχει φαινόμενο μέγεθος 9,0, ενώ το πολύ μικρότερο NGC 1818 έχει φαινόμενο μέγεθος 9,8. Μέσα στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου διακρίνουμε ακόμη: Το μεγάλο σφαιρωτό σμήνος NGC 1978, που έχει έντονα ελλειπτικό σχήμα και φαιν.μέγεθος 9,9, τους γαλαξίες NGC 1672 και NGC 1566 με φαιν.μέγεθος 9,7, αλλά και τον αστέρα S Δοράδος, που είναι ένας υπεργίγαντας [φ.μ. 9,27] και που αποτελεί το πρωτότυπο των λεγόμενων αστέρων τύπου S Δοράδος. Τέλος εκτός του LMC υπάρχει ο μεταβλητός αστέρας R Δοράδος [φ.μ. 5,73], που ανακαλύφθηκε ότι διαθέτει τη μεγαλύτερη φαινόμενη διάμετρο από όλα τα αστέρια εκτός του Ήλιου.

Konstantinosa.oikonomu@gmail.com