Ο αστερισμός Ανδρομέδα + ΒΙΝΤΕΟ Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Ανδρομέδα + ΒΙΝΤΕΟ

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Η Ανδρομέδα [αστρον. σύμβολο: And], είναι ένας από τους αστερισμούς που συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των αστερισμών του Πτολεμαίου [«Μαθηματική Συντάξις»] και είναι ένας από τους αναγνωρισμένους 88 επίσημους αστερισμούς της Διεθνούς Αστρον. Ένωσης. Βρίσκεται νότια του αστερισμού της Κασσιόπης, και μεταξύ των αστερισμών Πήγασου και Περσέως, ενώ νότια απ΄ αυτή, 3 λαμπροί αστέρες δημιουργούν τον αστερισμό του Τριγώνου. Είναι αμφιφανής στον ελληνικό ουρανό. Η έκταση που καταλαμβάνει στο ουράνιο στερέωμα είναι 722 τετ. μοίρες και είναι ο 19ος σε μέγεθος αστερισμός. Είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°Β – 37°Ν. Η Ανδρομέδα αναγνωρίζεται σχετικά εύκολα από τους τρεις λαμπρούς αστέρες που συνδέουν το τετράπλευρο του Πηγάσου με το τόξο του Περσέα. Από το τετράπλευρο του Πηγάσου ο βορειότερος αστέρας ανήκει στην Ανδρομέδα και είναι ο «α» Ανδρομέδας, που κακώς από πολλούς προσμετράται ως αστέρας του Πήγασου, προκειμένου να συμπληρώνεται το τετράπλευρο.

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ – ΙΣΤΟΡΙΚΑ: Κατά την κλασική Αρχαιότητα οι Έλληνες ονόμαζαν την Ανδρομέδα και με άλλα ονόματα, όπως Κηφηΐδα (Κηφηΐς), επειδή η Ανδρομέδα θεωρείτο κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης, ή Περσίδα, θεωρούμενη ως σύζυγος του Περσέα. Κατά τον Άρατο, η Ανδρομέδα «δεσμά κείται και εν τω ουρανώ» μεταφέροντας τον σχετικό μύθο της αλυσόδεσής της σε ακτή από τον Ποσειδώνα, μέχρι της ελευθέρωσής της από τον Περσέα. Γι αυτό και στην ουράνια χαρτογράφηση η Ανδρομέδα (ο αστερισμός) φέρεται «δεδεμένη», το περίζωμα της οποίας παριστούν οι αστέρες «β», «μ» και «ν». Από το μύθο ορμώμενοι και οι Άραβες, αποκαλούσαν τον αστερισμό αυτό και ως «Ελ-Μαρά» ή «Ελ-Μουσαλσελά» που σημαίνει «Αλυσοδεμένη γυναίκα».

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ: Ο λαμπρός αστέρας α Ανδρομέδας, αποκαλείται από τον Πτολεμαίο «ο εν τη κεφαλή», ενώ οι Άραβες αστρονόμοι τον ονόμαζαν «Σιρράχ». Ακολούθως, ο «β», ο κατά Πτολεμαίο «κείμενος εν τη ζώνη» είναι για τους Άραβες ο «Μιραχ», τον οποίο ακολουθεί ο «γ» Ανδρομέδας, ο «εν τω αριστερώ ποδί» στον κατάλογο του Πτολεμαίου, που σήμερα ονομάζεται «Αλαμάκ», ονομασία και αυτή προερχόμενη από τους Άραβες. Οι «β» και «γ» αν και φαίνονται αμυδρότεροι από τον “α” είναι ίσου φαινομένου μεγέθους (2,4). Οι τρεις αυτοί αστέρες «α», «β» και «γ», που βρίσκονται σε ίση σχεδόν απόσταση μεταξύ τους, αποτελούν τους σημαντικότερους του αστερισμού, παρόλο που σ΄ αυτόν περιλαμβάνονται συνολικά 86 αστέρες από δευτέρου μέχρι και έκτου μεγέθους που μπορούν να παρατηρηθούν με γυμνό οφθαλμό (εκτός πόλεων, σε ασέληνη νύκτα). [Ο συνολικός αριθμός αστέρων με φαιν. μέγεθος ≤ 6.5 είναι 152, ενώ αξίζει να αναφέρουμε ότι στον κατάλογο του Πτολεμαίου περιλαμβάνονταν μόνο 23 αστέρες.]. Πάνω από τον «β» και κάθετα προς τη νοητή ευθεία των «α», «β» και «γ», υπάρχουν άλλοι δύο αμυδρότεροι, αλλά λαμπροί, οι «μ» και «ν» της Ανδρομέδας. Να αναφέρουμε ακόμη ότι οι «β», «μ» και «ν» αποτελούν το λεγόμενο “περίζωμα της Ανδρομέδας”. 

   

Λίγο πιο πάνω και δεξιότερα, πάνω από τον αστέρα «ν» της Ανδρομέδας, υπάρχει το φημισμένο Νεφέλωμα της Ανδρομέδας, που αποτελεί ένα ολόκληρο γαλαξία, σαν τον δικό μας: Είναι ο Μέγας Γαλαξίας της Ανδρομέδας, το μακρινότερο ουράνιο «αντικείμενο» που γίνεται ορατό με γυμνό μάτι.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε αντίθεση με τους επίγειους χάρτες (πολιτικούς, γεωφυσικούς, ναυτιλιακούς κλπ.) οι χάρτες της ουράνιας χαρτογράφησης απεικονίζουν δεξιά την επίγεια Δύση και αριστερά την επίγεια Ανατολή, επειδή όταν κοιτάμε προς τον Πολικό αστέρα (σταθερό σημείο του Βορρά) η ανατολή είναι δεξιά μας. Στις περιγραφές ουρανίων σωμάτων προς αποφυγή λαθών συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται όροι όπως δεξιότερα, πάνω από, πιο κάτω κλπ.

konstantinosa.oikonomou@gmail.com

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ:

Ο αστερισμός Διαβήτης +ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Διαβήτης +ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

  ΓΕΝΙΚΑ: Ο Διαβήτης [Λατ. Circinus, συντ. Cir] είναι ένας αστερισμός που πρωτοκαταγράφηκε από τον Lacaille, το 1763. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύκο, Κένταυρο, Μυία, Πτηνόν, Νότιο Τρίγωνο και Γνώμονα. Βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, έχει έκταση μόλις 93,4 τετ. μοίρες [85ος σε μέγεθος μεταξύ των 88 αστερισμών], είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 19° Βόρεια και 90° Νότια, αλλά φυσικά είναι αόρατος [αφανής] από την Ελλάδα.

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Πάντως ο αστερισμός περιλαμβάνει 39 ορατούς [φ.μ. ≤ 6,5] αστέρες. Κυριότεροι αστέρες του Διαβήτου είναι: Ο α Διαβήτου, που είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,19. Οι β, δ, ε, και θ Διαβήτου, που έχουν αντιστοίχως φαινόμενο μέγεθος 4,07, 5,09, 4,86 και 5,11. Τέλος ο γ είναι διπλός αστέρας με συνολικό φ.μ. 4,51.

  ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Επειδή τέμνεται από τον γαλαξιακό ισημερινό, ο Διαβήτης είναι πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία, όπως: Τα ανοικτά σμήνη αστέρων NGC 5823 και NGC 5715, που έχουν φαινόμενα μεγέθη 7,9 και 9,8 αντιστοίχως. Τα πλανητικά νεφελώματα PK 318-2.2 (φ.μ. 10,6) και PK 318-2.1 (φ.μ. 11,1), που είναι προσιτά μόνο σε μεγάλα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, ενώ το σκοτεινό νεφέλωμα Be 145 διακρίνεται και με κιάλια.

 Στο Διαβήτη είναι ορατός και ένας γαλαξίας της Τοπικής μας Ομάδας, ο Νάνος του Διαβήτου [ή ESO 097-G013] με φαιν. μέγεθος 10,6, ενώ ορατό είναι και ένα τμήμα του υπερσμήνους που είναι γνωστό με την ονομασία «Μέγας Ελκυστής» [Great Attractor]. 

Great Attractor

Τέλος στον αστερισμό εντοπίζεται και ο χιλιοστός πάλσαρ που ανακαλύφθηκε ποτέ, ο PSR B1524-5709 [13/11/1998, ημερομηνία ανακάλυψης].

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Ο αστερισμός Ωρίων + ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

 

Ο αστερισμός Ωρίων + ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου 

   ΓΕΝΙΚΑ: Ο Ωρίων [Λατινικά Orion, συντομογραφία Ori] θεωρείται ένας από τους περισσότερο εκτεταμένους αστερισμούς, με έκταση 594,1 τετ. μοίρες [26ος σε μέγεθος], εκτεινόμενος εκατέρωθεν του ουράνιου ισημερινού. Βρίσκεται Νότια του αστερισμού του Ταύρου και των Διδύμων, Βόρεια του Λαγού, ενώ έχει στα Ανατολικά τον Μονόκερο και Δυτικά τον Ηριδανό. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Γενικά είναι υπό προϋποθέσεις ορατός από περιοχές με γεωγραφικό μήκος 79°Β – 67°Ν. 

   Από τους αστέρες του Ωρίωνα λαμπρότεροι είναι: ο α, γνωστός ως Μπετελγκέζ (Betelgeuse), ο οποίος είναι μεταβλητός αστέρας, μεγέθους κυμαινόμενου από 0,9 έως 1,4, ο β του Ωρίωνος ή Ρίγκελ (Rigel), που είναι διπλός αστέρας μεγέθους ο ένας 0,3 και ο άλλος 6,7, ο γ του Ωρίωνα που ονομάζεται "Αστέρας της Αμαζόνας" ή Μπελλατρίξ (Bellatrix), οι δ, ε και ζ ευρισκόμενοι σε πλάγια ευθεία γνωστοί και ως "Πήχυς" ή “Ζώνη του Ωρίωνα” και ο θ, κάτω από τους τρεις παραπάνω, που περιβάλλεται από το περίφημο νεφέλωμα του Ωρίωνα. Από τους αστέρες του αστερισμού οι α, γ, β και κ σχηματίζουν τετράπλευρο που παριστά το σώμα του μυθικού Ωρίωνα! Κοντά στον δ του Ωρίωνα και λίγο παραπάνω διέρχεται ο ουράνιος ισημερινός.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ-ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ: Στην Αρχαιότητα, η εμφάνιση του αστερισμού αυτού στον ανατολικό ορίζοντα συνέπιπτε με την έναρξη της εποχή των μεγάλων τρικυμιών και θεομηνιών του έτους και αποτελούσε το φόβητρο των τότε ναυτικών. Κατά τον ιστορικό των ρωμαϊκών χρόνων, Πολύβιο, η καταστροφή του ρωμαϊκού στόλου στο Α΄ Καρχηδονικό πόλεμο οφείλονταν στον απόπλου του στόλου αυτού κατά την εποχή της ανατολής του Ωρίωνα και του Σείριου. Και σήμερα, όμως, ιδιαίτερα στις Κυκλάδες, επιβιώνουν οι μυθολογικές αυτές παραδόσεις του αστερισμού, που καλείται από το λαό και Αλετροπόδι ή Αλετρόποδο.

Η Πούλια - Πλειάδες

 Μάλιστα η λαϊκή παράδοση διασώζει ότι ο Ωρίων μνηστεύτηκε την Πούλια [Πλειάδες] και γι' αυτό τρέχει διαρκώς από πίσω της [ως αστερισμός]! Στην αρχαία ουγγρική μυθολογία, ο Ωρίωνας θεωρείτο ένας μεγάλος κυνηγός και πολεμιστής. Το όνομά του είναι Nimrod και είναι ο μυθολογικός πατέρας των Ούγγρων. Στην προχριστιανική Σκανδιναβία, η "Ζώνη του Ωρίωνα" ήταν γνωστή ως Frigg's Distaff ή Freyja's distaff, ενώ στην αντίστοιχη Φινλανδική ο αστερισμός του Ωρίωνα ονομάζεται το δρεπάνι του Väinämöinen. Ο όρος, πιθανότατα, προέρχεται από το γεγονός ότι μπορεί κανείς να τον δει στον ουρανό, στις αρχές του φθινοπώρου, την εποχή της συγκομιδής των καλλιεργειών.

Μπεντελγκέζ

ΛΑΜΠΡΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Στον αστερισμό του Ωρίωνα υπάρχουν συνολικά 204 ορατοί αστέρες [φαινόμενο μέγεθος ≤ 6,5], εκ των οποίων αρκετοί είναι λαμπροί. Ο αστέρας α Ωρίωνα [Μπετελγκέζ] είναι ένας παλλόμενος υπεργίγαντας, αλλά επειδή του φαινόμενο μέγεθός του ποικίλλει δεν είναι πάντα ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού. O β Ωρίωνα [Ρίγκελ] είναι ένας μπλε υπεργίγαντας με φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται ελαφρά μεταξύ 0,12 και 0,22. Ο γ Ωρίωνα [Μπελλατρίξ] είναι μπλε γίγαντας με φαινόμενο μέγεθος 1,64. O δ Ωρίωνα, με φαινόμενο μέγεθος 2,23, έχει το ιδιαίτερο όνομα Μιντάκα, και είναι το ανατολικότερο άστρο της Ζώνης του Ωρίωνα. Ο ε Ωρίωνα, με φαινόμενο μέγεθος +1,7, έχει το ιδιαίτερο όνομα Αλνιλάμ και είναι το κεντρικό άστρο της Ζώνης του Ωρίωνα. 

Ο ζ Ωρίωνα, έχει το όνομα Αλνιτάκ και είναι το δυτικότερο άστρο της Ζώνης του Ωρίωνα. Ο η Ωρίωνα [φ.μ.+3,34] έχει το όνομα Αλγκιέμπα. Ο θ Ωρίωνα είναι το νεφέλωμα του Ωρίωνα. Συνεπώς, μια τεράστια ομάδα αστέρων εκλαμβάνονται από το γήινο παρατηρητή ως απλώς ένας μετρίου μεγέθους αστέρας! Οι ι, κ, λ του Ωρίωνα έχουν αντίστοιχα ονοματιστεί από Άραβες αστρονόμους Χάτσια, Σαϊφ και Μέισα. Χαρακτηριστικός είναι ο π Ωρίωνα που αποτελείται από πολλά άστρα [τουλάχιστον 6 ορατά].

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Η σμίλη του ουρανού: Ο αστερισμός Γλυφείον + ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

 

Η σμίλη του ουρανού: 

Ο αστερισμός Γλυφείον + ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

   

   ΓΕΝΙΚΑ: Το Γλυφείον [Λατ. Caelum, συντ. Cae] είναι ένας αστερισμός που καταγράφηκε πρώτα από τον Lacaille [1763]. Μια άλλη του ονομασία είναι Scalptorium. Είναι ένας μικρός νότιος αστερισμός, με έκταση 124,9 τετ. μοίρες [81ος σε έκταση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών]. Συνορεύει με τους αστερισμούς: Ηριδανό, Ωρολόγιον, Δορά, Οκρίβα, Περιστερά και Λαγωό. Είναι ολόκληρος ορατός από την Ελλάδα, τα χειμωνιάτικα βράδια και στις αρχές της άνοιξης, παρότι βρίσκεται στο σύνολό του στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας [Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 41° Βόρεια και 90° Νότια]. Η λέξη «γλυφείον» σημαίνει το εργαλείο του γλύπτη, τη σμίλη δηλαδή. Ο La Caille σχημάτισε το Γλυφείον με αστέρες που πρωτύτερα συμπεριλαμβάνονταν στην Περιστερά και τον Ηριδανό. Ο Αμερικανός αστρονόμος Elijah Burritt στις πρώτες εκδόσεις του βιβλίου του Geography of the Heavens, με τον σχετικό άτλαντά του [1883], άλλαξε αυθαίρετα το όνομα του αστερισμού σε Πραξιτέλης, ίσως πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό απέφευγε ακριβώς πιθανή σύγχυση με τον αστερισμό Γλύπτη.

   ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός έχει 20 ορατούς [φ.μ. ≤ 6,5] αστέρες. Κανένας αστέρας του αστερισμού δεν είναι φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους και γι' αυτό κανένας τους δεν φέρει ιδιαίτερο όνομα. Ο α (άλφα) Γλυφείου, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,45 και είναι ο φωτεινότερος όλων των αστέρων του Γλυφείου. Ο β Γλυφείου έχει φαινόμενο μέγεθος 5,05. Το ζεύγος αστέρων γ1 και γ2 βρίσκεται σχεδόν στο σύνορο με την Περιστερά, έχουν φαιν. μεγέθη 4,55 και 6,34, και υπολογίζεται ότι σε 400 περίπου χρόνια θα περάσουν στον αστερισμό Περιστερά εξαιτίας της ιδίας τους κινήσεως, οπότε θα φέρουν πλέον «λάθος» όνομα! Τέλος ο δ έχει φαιν. μέγεθος 5,07.

   ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Ο αμυδρός γαλαξίας NGC 1679, με φαιν. μέγεθος 11,50, βρίσκεται στο βόρειο μέρος του αστερισμού. Ακόμη, στον αστερισμό, οι επίσης αμυδροί γαλαξίες NGC 1658 και NGC 1660 σχηματίζουν ένα ωραίο ζευγάρι, ορατό με μεγάλα τηλεσκόπια.

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

Ο αστερισμός Ιστία + ΒΙΝΤΕΟ του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Ιστία + ΒΙΝΤΕΟ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

   

ΓΕΝΙΚΑ: Τα Ιστία [Λατ. Vela, συντ. Vel], είναι ένας αστερισμός που καταγράφηκε από τον Lacaille, το 1763. Είναι νότιος αστερισμός, με έκταση 499,6 τετ. μοίρες [32ος σε έκταση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών]. Είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 32° Βόρεια και 90° Νότια, αλλά αμφιφανής από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Πυξίδα, Πρύμνα, Τροπίδα, Κένταυρο και Αντλία. Η ονομασία σημαίνει τα πανιά του πλοίου, της Αργούς, του μεγάλου αρχαίου αστερισμού που τεμαχίσθηκε και έδωσε τους σημερινούς αστερισμούς Πρύμνα, Τρόπιδα, Ιστία και Πυξίδα.

 

   ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Στα Ιστία αποδόθηκαν 214 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι [φ.μ.≤ 6,5]. Ο γ Ιστίων είναι διπλός αστέρας με φαινόμενα μεγέθη 1,78 (ο γ2) και 4,27 (ο γ1). Ο γ2 είναι αστέρας τύπου Wolf-Rayet¹,ο φωτεινότερος τέτοιος στον γήινο ουρανό. Στην Αραβία ο γ ήταν γνωστός ως Al Suhail al Muhlif (=Ο Suhail του όρκου), καθώς ανέτελλε σχεδόν ταυτόχρονα με τον Suhail, τον περίφημο Κάνωπο, γεγονός που έκανε πολλούς να ορκίζονται ότι ήταν αυτός. Ο δ Ιστίων έχει φαινόμενο μέγεθος 1,95 και απέχει από τη Γη 80 έτη φωτός. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 2,50. Αν ζούσαμε στον πλανήτη Άρη, ο αστέρας αυτός θα είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς είναι ο φωτεινότερος που βρίσκεται σε γωνιακή απόσταση μικρότερη των 3 μοιρών από τον Νότιο Ουράνιο Πόλο του Άρη. Ο λ Ιστίων [φ.μ. 2,21], ήταν γνωστός στην Αραβία ως Al Suhail al Wazn (=Ο Suhail του Βάρους), για τον ίδιο λόγο με τον γ. 

Γενικά, οι γ, λ, όπως και ο ζ Τρόπιδος εξάλλου ήταν γνωστοί ως Al Muhlifain, οι «όρκοι». Οι αστέρες μ, φ και ψ έχουν αντιστοίχως φαινόμενο μέγεθος 2,69, 3,54 και 3,60. Τέλος οι HR αστέρες των Ιστίων 3445, 3487, 3614 και 3803, έχουν αντιστοίχως φ.μ. 3,84, 3,91, 3,75 και 3,13.

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Καθώς διασχίζονται από το γαλαξιακό μας επίπεδο, τα Ιστία είναι πλούσια σε σώματα του δικού μας Γαλαξία:   

   

Στις 22/5/1999 ανακαλύφθηκε καινοφανής αστέρας με φ.μ. έως 2,8 (Nova Velorum 1999). Το ανοικτό σμήνος IC 2391 καλύπτει στον ουρανό τετραπλάσια έκταση από όση ο δίσκος της πανσελήνου. Στην ομάδα Vela OB1 περιλαμβάνονται πάνω από 40 υπέρλαμπροι αστέρες. Το Νεφέλωμα των Ιστίων [Gum Nebula], είναι μεν τεράστιο αλλά δυσδιάκριτο. Καλύπτει 60 × 30 μοίρες στον ουρανό επεκτεινόμενο και στους γειτονικούς αστερισμούς Πρόκειται για υπόλειμμα υπερκαινοφανούς αστέρα, που διαστελλόμενο, συμφωνα με κάποιους αστρονόμους, θα περικλείσει κάποτε και τη Γη. Σήμερα η πραγματική έκτασή του ανέρχεται σε 1.700 επί 800 έτη φωτός. Το εγγύτερο άκρο του απέχει από εμάς 450 έτη φωτός. Πυκνότερα τμήματά του είναι τα Gum 12, Gum 15 και Gum 17. Στο κέντρο του, άλλο σημάδι της εκρήξεως supernova [υπερκαινοφανούς] είναι ο Πάλσαρ των Ιστίων PSR 0833-45, που περιστρέφεται με 11 στροφές το δευτερόλεπτο!! 

Άλλο πάλσαρ στον αστερισμό είναι ο PSR 1055-52, που ανιχνεύθηκε να έχει επιφανειακή θερμοκρασία γύρω στους 750.000 βαθμούς!! Στον αστερισμό υφίστανται τουλάχιστον δύο πηγές ακτίνων Χ: Η Vel X-1, που είναι διπλό σύστημα αστέρα νετρονίων και κυανού υπεργίγαντα [του HD 77581], σε απόσταση περίπου 6.000 ετών φωτός από τη Γη και η πηγή RX J0852.0-4622, που είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς με θερμοκρασία 30 εκατομμυρίων βαθμών! Απέχει 650 έτη φωτός από τη Γη. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στους αστέρες HD 75289 και HD 83443 έχουν ανακαλυφθεί εξωηλιακοί πλανήτες. Ο πρώτος έχει ένα πλανήτη σε απόσταση από αυτόν μόλις 6,88 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς 3,51 ημέρες, [94,4 έτη φωτός μακριά μας]. Ο δεύτερος έχει δύο πλανήτες σε απόσταση από αυτόν 5,68 και 26,0 εκατομμυρίων χιλιομέτρων, με περιόδους περιφοράς 3 και 30 περίπου ημέρες, ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 142 έτη φωτός.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

1 Οι Wolf-Rayet αστέρες (που έχουν εξελιχθεί σε ογκώδεις αστέρες, πάνω από 20 ηλιακές μάζες, όταν ήταν στην κύρια ακολουθία) χάνουν μάζα πολύ γρήγορα με τη βοήθεια ενός πολύ ισχυρού αστρικού ανέμου, που έχει ταχύτητες έως και 2000 χλμ./δευτ.! Οι αστέρες Wolf-Rayet είναι εξαιρετικά θερμοί, με θερμοκρασίες της επιφάνειας της τάξεως των 30.000 K έως 200.000 K!

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Ο αστερισμός Πρύμνη [Puppis] + βίντεο του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Ο αστερισμός Πρύμνη [Puppis] + βίντεο

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

  ΓΕΝΙΚΑ: Η Πρύμνη ή Πρύμνα [Λατ. Puppis, συντ. Pup], είναι ένας νότιος αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά από τον Lacaille [1763], όταν την “απέκοψε” από τον αστερισμό Αργώ. Έχει έκταση 673,4 τετ. μοίρες [20ος σε έκταση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών] και συνορεύει με τους αστερισμούς: Μονόκερω, Μέγα Κύνα, Περιστερά, Οκρίβαντα, Τροπίδα, Ιστία, Πυξίδα και Ύδρα. Ο αστερισμός είναι πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 39° Βόρεια έως 90° Νότια. Ολόκληρη η Πρύμνα είναι ορατή από την κεντρική και νότιο Ελλάδα περίπου στις 22:30 στα τέλη Φεβρουαρίου και στις 20:30 στα τέλη Μαρτίου. Η ονομασία σημαίνει την πρύμνη του πλοίου Αργώ, του μεγάλου δηλαδή αρχαίου αστερισμού που τεμαχίσθηκε και έδωσε τους σημερινούς αστερισμούς Πρύμνα, Τρόπιδα, Ιστία και Πυξίδα.

   ΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Στην Πρύμνα αποδίδονται 237 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ελληνικά γράμματα (συμβολισμός Bayer) μοιράσθηκαν σε αστέρες των τριών αστερισμών Πρύμνας, Τρόπιδος και Ιστίων. Ο ζ Πρύμνας, που είναι και ο φωτεινότερος στον αστερισμό [φ.μ. 2,25], είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ναός και έχει από τις μεγαλύτερες επιφανειακές θερμοκρασίες αστέρα σ΄ ολοκληρο το Σύμπαν [42.000 Κ]! Οι αστέρες ν, ξ [κίτρινος υπεργίγαντας], ο, π, ρ, σ, και τ Πρύμνας έχουν αντίστοιχα φαινόμενο μέγεθος 3,17, 3,34, 4,50, 2,70, 2,81, 3,25, 2,93. Οι αστέρες HR 3055, 3080, 3084 και 3090, έχουν αντιστοίχως φ.μ. 4,11, 3,73, 4,49 και 4,24. Τέλος, ο HR 3017, στο κέντρο του ανοικτού σμήνους NGC 2451, έχει φαινόμενο μέγεθος 3,61.

   ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Επειδή τέμνεται από τον γαλαξιακό ισημερινό, η Πρύμνα είναι πλούσια σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: Ο αστέρας HR 2875 [φ.μ. 5,43], είναι διπλό σύστημα ενός αστέρα Κύριας Ακολουθίας με μάζα εξαπλάσια της μάζας του Ήλιου και ενός λευκού νάνου. Στον αστερισμό περιλαμβάνεται ο μεταβλητός [κατακλυσμικός] αστέρας VV Πρύμνας [VV Pup]. Ο αστέρας HD 69830 [φ.μ. 5,95], που απέχει από εμάς 41,1 έτη φωτός, έχει τρεις πλανήτες να περιφέρονται γύρω του, με μάζες 10,5, 12 και 18 φορές τη μάζα της Γης, [ανακαλύφθηκαν το 2006]. Τα ανοικτά σμήνη αστέρων Μ 46 και Μ47, ξεχωρίζουν στο βόρειο μέρος του αστερισμού. Το πρώτο έχει πάνω από 5.000 αστέρες, διάμετρο 42 έτη φωτός, φαιν.μέγεθος 6,1 και απόσταση από τη Γη περί τα 5.400 έτη φωτός. Το δεύτερο έχει διάμετρο 14 έτη φωτός, φ.μ. 4,4 και απόσταση από τη Γη 1.570 έτη φωτός. 

 

Άλλα αξιοπρόσεκτα ανοιχτά σμήνη στον αστερισμό είναι τα M93, [φ.μ.6,2], NGC 2423 [φ.μ. 6,7], NGC 2451 [φ.μ. 2,8] και NGC 2477 [φ.μ. 5,8]. Κοντά στο Μ46, φαίνεται το πλανητικό νεφέλωμα NGC 2438 με φαιν.μέγεθος 11,5. 

Η απόστασή του από εμάς υπολογίζεται σε περίπου 3.300 έτη φωτός. Μόλις 4΄ δυτικά του αστέρα 16 Πρύμνας εξάλλου βρίσκεται το πλανητικό νεφέλωμα Sanduleak 2-21 [φ.μ. 12,6]. 

Το μοριακό νέφος CG4

  Το μοριακό νέφος [τεράστιο νέφος μορίων Υδρογόνου, υπεύθυνου για τη γέννηση των άστρων] CG 4, έχει διαστάσεις 1,5 επί 2,1 έτη φωτός και απέχει περί τα 1.300 έτη φωτός από τη Γη. Το νεφέλωμα και ραδιοπηγή Πρύμνα A (Pup A) είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς σε απόσταση 6.500 ετών φωτός από τη Γη. Τέλος στην Πρύμνα εντοπίζεται ο πάλσαρ ακτίνων Χ, RX J0822-4300, που έχει περίοδο 75,2 χιλιοστά του δευτερολέπτου (msec). Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 6.500 έτη φωτός.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: 

Ο αστερισμός Κύκνος + ΒΙΝΤΕΟ Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

 

Ο αστερισμός Κύκνος + ΒΙΝΤΕΟ

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου

  ΓΕΝΙΚΑ: Ο Κύκνος [Cygnus, συντομογρ. Cyg] είναι αναγνωρισμένος αστερισμός, που αναφέρεται και στα γραπτά του αρχαίου αλεξανδρινού γεωγράφου Πτολεμαίου. Έχει έκταση 804 τετ. μοίρες και είναι ο 16ος μεγαλύτερος αστερισμός. Ο Κύκνος βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας αλλά δεν είναι πάντοτε ορατός στην Ελλάδα [αμφιφανής]. Γενικά είναι ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90° Βόρεια – 28° Νότια. Συνορεύει με έξι αστερισμούς. [Κηφέας, Δράκοντας, Λύρα, Αλωπηξ, Πήγασος, Σαύρα].

ΙΣΤΟΡΙΑ: Η ονομασία Κύκνος οφείλεται στον Ερατοσθένη. Όμως, οι υπόλοιποι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό Όρνις. Ο Άρατος τον χαρακτηρίζει αιόλον [γοργόφτερο πτηνό], χαρακτηρισμός που ταιριάζει στον κύκνο. 

  Πριν την ελληνιστική εποχή συγκεκριμενοποιήθηκε ως το μυθικό πρόσωπο Κύκνος, γιος του θεού Άρη, αλλά και ως ο κύκνος στον οποίο μεταμορφώθηκε ο Δίας για να ζευγαρώσει με τη Λήδα, από την οποία γεννήθηκαν οι δίδυμοι Κάστορας και Πολυδεύκης καθώς και η Ωραία Ελένη. Από ορισμένους αρχαίους συγγραφείς θεωρήθηκε πως ο αστερισμός του Κύκνου ήταν ο Ορφέας, που τον βάλαν εκεί οι θεοί, δίπλα στην αγαπημένη του Λύρα [και τον ομώνυμο αστερισμό]. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα ονόματα Volucris, Ales και Avis, ενώ το Olor(=κύκνος) ήταν σε χρήση ως τον 19ο αιώνα. Στους Άραβες, ο Κύκνος ήταν συνήθως γνωστός ως Al Dajajah, δηλαδή η κότα. Εξαιτίας της ομοιότητας του σχήματος που διαμορφώνουν τα φωτεινότερα άστρα του Κύκνου με σταυρό, διαδεδομένη είναι και η ονομασία Βόρειος Σταυρός. [Υπάρχει και ο Σταυρός του Νότου, στο Ν. Ημισφαίριο]. Για τον ίδιο λόγο, πολλοί Χριστιανοί τον ταύτισαν με τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού. Οι αστέρες α, γ, η και β του Κύκνου σχηματίζουν την κάθετη (μεγαλύτερη) κεραία του σταυρού (μήκους άνω των 20 μοιρών), ενώ οι ζ, ε, γ και δ την οριζόντια κεραία του.

  ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Οι μεγαλύτεροι αστέρες της Λύρας [μέγεθος ≤ 6,5] είναι 262. Λογικό είναι οι κυριότεροι αστέρες του μεγάλου αυτού αστερισμού, που βρίσκεται στον Γαλαξία μας, να είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Κύκνου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού [φαινόμενο μέγεθος 1,25]. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ντενέμπ. Αυτός βρίσκεται στην ουρά του αστερισμού. Ο αστέρας β Κύκνου είναι διπλός αστέρας [ένας γαλάζιος γίγαντας και ένας μικρότερος συνοδός], γνωστός με το όνομα Albireo. Αυτός σηματοδοτεί τη κεφαλή του αστερισμού. Ο αστέρας γ, δεύτερος σε φωτεινότητα του Κύκνου, είναι ο Sadr. Ο δ Κύκνου [φ.μ. 2,87] έχει έναν αμυδρό συνοδό. Ο ε είναι γνωστός ως Τζιενά. Οι αστέρες γ, δ, και ε σηματοδοτούν τα ανοιγμένα φτερά του αστερισμού. Οι ζ, η, ι, κ, και ν, έχουν φαινόμενο μέγεθος 3,20, 3,89, 3,79, 3,77 και 3,94 αντίστοιχα. Ο κόκκινος χ του Κύκνου είναι μεταβλητός αστέρας [φ.μ. 5,2] συνήθως ορατός και με μικρά κιάλια. Ο αστέρας 16 Κύκνου B, που βρίσκεται σε απόσταση από τη Γη 70,52 έτη φωτός, έχει έναν πλανήτη που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 804 και ο οποίος έχει μάζα 500πλάσια της μάζας της Γης. Είναι ένας από τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες που ανακαλύφθηκαν. Αστέρας και πλανήτης πλησιάζουν το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 98 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα. Ο αστέρας 61 Κύκνου, αποτελεί τριπλό σύστημα από δύο κόκκινους γίγαντες και ένα μικρότερο συνοδό, είναι ο 16ος και ο 17ος κοντινότεροι αστέρες στη Γη ανάμεσα στα εκατομμύρια του νυκτερινού ουρανού. Το τριπλό αυτό σύστημα βρέθηκε ν΄ απέχει από τη Γη περίπου 11,1 έτη φωτός. Ο αστέρας 34 Κύκνου, ανήκει στην κατηγορία των «λαμπρών κυανών μεταβλητών». Το φαιν. μέγεθός του κυμαίνεται από 3 ως 5, αλλά στην πραγματικότητα, ενώ βρίσκεται σε απόσταση 6 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη, έχει φωτιστική ισχύ 700.000 φορές μεγαλύτερη εκείνης του Ήλιου! 

  Ο μεταβλητός SS Κύκνου είναι ένας νάνος καινοφανής αστέρας, ενώ ο V404 Κύκνου αντιστοιχεί σε μαύρη τρύπα. Πρόσφατα [1978], ένας άλλος καινοφανής αστέρας εξερράγη στον Κύκνο, ο μεταβλητός V1668 Κύκνου.

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ: Διασχιζόμενος διαγωνίως από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πολύ πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία, όπως νεφελώματα¹, ανοικτά αστρικά σμήνη, κλπ. Για παράδειγμα το αστρικό σμήνος NGC 6913 έχει διάμετρο 8 έτη φωτός, φαιν. μέγεθος 6,6 και απόσταση από τη Γη περίπου 4.000 έτη φωτός. To NGC 7092 έχει πάνω από 30 αστέρες, διάμετρο 8 έτη φωτός, φαιν. μέγεθος 4,6 και απόσταση από τη Γη περί τα 900 έτη φωτός. Επειδή ο Κύκνος περιέχει πολλά πυκνά αστρικά πεδία, εύκολα ανιχνεύονται σκοτεινά νεφελώματα ως περιοχές χωρίς αστέρες: Στον Κύκνο αρχίζει η σκοτεινή ταινία "Great Rift", που εκτείνεται κατά μήκος της λωρίδας του Γαλαξία μέχρι τον αστερισμό του Κενταύρου, ενώ υπάρχουν επίσης τα σκοτεινά νεφελώματα Barnard 146, 147, 168, 352 και 361. Το σύνολο νεφελωμάτων του γ Κύκνου εκτείνεται 2 μοίρες και εμπλέκεται με το νεφέλωμα IC 1318 ή «Νεφέλωμα της Πεταλούδας». 

   Η κυκλική νεφέλωση που αποτελείται από τα NGC 6960 και NGC 6992-5, είναι γνωστή και ως «Βρόχος του Κύκνου» ("Cygnus Loop")», και είναι ουσιαστικά υπόλειμμα σουπερνόβα, ηλικίας 5.000 ως 10.000 ετών. Απέχει από τη Γη 1.440 έτη φωτός.

   

    Το νεφέλωμα εκπομπής NGS 7000, ονομάζεται και «Νεφέλωμα Βόρειος Αμερική», εξαιτίας του σχήματός του. Απέχει 1.500 έτη φωτός από τη Γη.

   ΠΗΓEΣ ΑΚΤΙΝΩΝ Χ: Η πηγή Cyg Χ-1 είναι διπλό σύστημα, 2 αστέρες δηλαδή που περιφέρονται γύρω από το κοινό τους κέντρο μάζας. Ο ένας έχει καταρρεύσει σε μαύρη τρύπα μάζας περίπου 15 ηλιακών μαζών. Ο άλλος αστέρας είναι ο κυανός υπεργίγαντας ενάτου μεγέθους, που “τρέφει” με το υλικό του τη μαύρη τρύπα. Το υλικό υπερθερμαίνεται καθώς στροβιλίζεται γύρω από την τρύπα κι έτσι εκπέμπει τις ακτίνες Χ. Η πηγή Cyg Χ-3 είναι παρόμοιας δομής με την προηγούμενη. Τέλος η πηγή Cygnus A ταυτίζεται με μακρινό γαλαξία. Πρόκειται για έναν απόμακρο ελλειπτικό γαλαξία σε απόσταση ως 700 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, πράγμα που τον καθιστά τον κοντινότερο ισχυρό ραδιογαλαξία².

1. Νεφελώματα ονομάζονται φωτεινές επιφάνειες στόν ουρανό, οι οποίες με γυμνό μάτι φαίνονται σα μια θολή κηλίδα. Επίσης τα νεφελώματα είναι χώρος γέννησης άστρων. Οι κλασσικοί τύποι νεφελωμάτων είναι: διάχυτο νεφέλωμα, νεφέλωμα εκπομπής και σκοτεινό νεφέλωμα.

2. Οι ραδιογαλαξίες είναι τύποι ενεργών γαλαξιών που είναι πολύ λαμπροί στα ραδιοκύματα μεταξύ 10 MHz και 100 GHz. Η παρατηρούμενη δομή στην εκπομπή ραδιοκυμάτων καθορίζεται από την αλληλεπίδραση μεταξύ δύο πιδάκων υλικού και το εξωτερικό ενδιάμεσο, που παραμορφώνεται από τις επιδράσεις της σχετικής ακτινοβολίας. Ο γαλαξίες που τους φιλοξενούν είναι σχεδόν αποκλειστικά μεγάλοι ελλειπτικοί.

ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: