Ο αστερισμός Βοώτης + ΒΙΝΤΕΟ
Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Ο Βοώτης [Λατινικά: Bootes, συντομογ. Boo] βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, αλλά δεν είναι πάντα ορατός στην Ελλάδα [αμφιφανής]. Έχει έκταση 906,8 τετ. μοίρες και κατατάσσεται 13ος μεγαλύτερος. Συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς [Δράκοντα, Μεγ. Άρκτο, Θηρευτικούς Κύνες, Κόμη Βερενίκης, Παρθένο, Όφι, Βόρειο Στέφανο και Ηρακλή]. Είναι ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°Β – 35°Ν.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ: Η ονομασία Βοώτης εμφανίζεται στην Οδύσσεια, επομένως βρίσκεται σε χρήση 3.000 χρόνια, αν και αρχικά σήμαινε μόνο το φωτεινότερο αστέρα του. Ετυμολογικά η ονομασία σημαίνει αυτόν που ωθεί τον βουν [βόδι], έτσι ο αστερισμός θεωρείτο ο οδηγός της ομηρικής Άμαξας (Μεγάλη `Αρκτος). Σε νεότερους χρόνους τον φαντάσθηκαν ως τον κυνηγό που οδηγεί τους Θηρευτικούς Κύνες στο αέναο κυνήγι της Άρκτου γύρω από το βόρειο ουράνιο πόλο [Καρλάιλ: Sartor Resartus1]! Μία άλλη ετυμολόγηση εξηγεί το όνομα του αστερισμού από το βοητής (=βουερός, θορυβώδης), εξαιτίας των κραυγών του οδηγού προς τα ζώα του ή του κυνηγού καθώς κυνηγά. Στη λατινική γλώσσα ο αστερισμός ονοματίζεται Canis Latrans (=ο σκύλος που γαυγίζει). Οι `Αραβες απέδωσαν την παρόμοια άποψή τους για τον αστερισμό με το Al Awwa. Αρκετά συνηθισμένα ήταν και τα ονόματα Αρκτοφύλαξ και Αρκτούρος (=φύλακας, φρουρός της αρκούδας), με το πρώτο συνήθως να χρησιμοποιείται για τον αστερισμό και το δεύτερο για τον φωτεινότερο αστέρα του. Με την μεταγραφή στα λατινικά, ως Arctophilaxe, και ως Arcturus, οι ονομασίες επιβιώνουν για τον αστερισμό μέχρι και το 18ο αιώνα. Αλλες ελληνικές ονομασίες ήταν Κάνδαος και Κανδάων, ενώ κάποιοι τον αποκάλεσαν Τρυγέτη, επειδή πρωτογινόταν ορατός κάθε χρόνο πριν την ανατολή του Ηλίου όταν πλησίαζε ο καιρός του τρύγου. Η ονομασία Καλαύροψ, “ραβδί του βοσκού”, σήμερα είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα μ Βοώτου. Το ραβδί αυτό «μετατράπηκε» σε λόγχη, στους `Αραβες, δηλαδή: Al Ramih. Ο Άγγλος συγγραφέας Robert Brown αναφέρει ότι ο Βοώτης ήταν γνωστός στους Ασσυρίους ως Riu-but-same, (οδηγός βοοειδών).
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ: Για μερικούς ο αστερισμός ήταν ο Λυκάων, πατέρας ή παππούς της νύμφης Καλλιστώς [η νύμφη ταυτιζόταν με τη Μεγάλη `Αρκτο] — ή ο Αρκάς, γιος της Καλλιστώς. Για άλλους ήταν ο Βορρέας, από τη θέση του στον ουρανό. Για κάποιους άλλους ήταν ο Φιλόμηλος. Τελευταία εκδοχή θεωρούσε τον Βοώτη ως τον Ικάριο, τον Αττικό ήρωα που πρωτοκαλλιέργησε το αμπέλι, και ταυτόχρονα την κόρη του Ηριγόνη [ως αστερισμό της Παρθένου] και το πιστό τους σκυλί, τη Μαίρα, ως το Σείριο. Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα στη Δύση, αναγνώριζαν τον Βοώτη ως τον Άγιο Συλβέστρο. Η μορφή του αστερισμού χρειάζεται οκτώ ολόκληρες ώρες για να δύσει από τα γεωγραφικά πλάτη της νότιας Ευρώπης και ακόμα και τότε τμήμα του δεν εξαφανίζεται κάτω από τον ορίζοντα. Αυτό συνέβαινε σε μεγαλύτερο βαθμό πριν από 3.000 χρόνια εξαιτίας της μετάπτωσης του γήινου άξονα. Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός κυνηγού (εξοπλισμένου με κυνηγετικά όπλα), που κρατά με το δεξί του χέρι τα λουριά των Θηρευτικών Κυνών [αστερισμός].Τέλος, ο Βοώτης μαζί με την «άρκτο-άμαξα», τον Ωρίωνα, τις Πλειάδες, το Σκύλο και το Σείριο είναι οι μοναδικοί αστρικοί σχηματισμοί που αναφέρονται από τους δύο μεγάλους επικούς ποιητές [Όμηρος, Ησίοδος]. ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός έχει 144 μεγάλα άστρα [φαινόμενο μέγεθος μικρότερο από 6,5]. Ο αστέρας α Βοώτου είναι ο φωτεινότερος [φ.μ. -0,05]. Μάλιστα είναι ο φωτεινότερος σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο του γήινου ουρανού. Για το λόγο αυτό υπήρξε αντικείμενο θαυμασμού και ενδιαφέροντος από την απώτατη αρχαιότητα και πιθανόν ήταν το πρώτο άστρο που πήρε το δικό του όνομα: Αρκτούρος. Ο αστέρας β Βοώτου, πολύ αμυδρότερος είναι γνωστός ως Nekkar. Ο αστέρας γ ονομάζεται Seginus. Ο δ Βοώτου, [δεξιός ώμος της μορφής του Βοώτου], είναι διπλός. Ο ε (επίσης διπλός) είναι γνωστός ως Ιζάρ ή Περίζωμα [στη μέση της μορφής του Βοώτου. Διπλοί αστέρες είναι ακόμη ο ζ, ο ξ και ο π. Ο η Βοώτου (φ.μέγεθος 2,68) είναι γνωστός με το όνομα Μουφρίντ. Οι αστέρες θ, ι και κ Βοώτου ονομάσθηκαν Όνοι από τον Bayer, αλλά το όνομα αυτό είναι πολύ γνωστότερο για τους αστέρες της Φάτνης στον Καρκίνο. Ο ι είναι τριπλός και ο κ διπλός [φ.μ. 4,52 και 4,54]. Ο λ Βοώτου (φ.μ. 4,18), μαζί με τους θ, ι και κ είναι γνωστοί στους `Αραβες με το όνομα Al Aulad al Dhibah, (= τα κουτάβια των των υαινών!). Ο μ Βοώτου [στην πραγματικότητα πενταπλός αστέρας!] έχει ιδιαίτερη ονομασία Αλκαλούροψ, που προέρχεται από το ελληνικό Καλαύροψ, το ραβδί. Μαζί με τους β, γ και δ σχηματίζει τραπέζιο, πολύ μεγαλύτερο αλλά και πιο άγνωστο στους ερασιτέχνες αστρονόμους από το Τραπέζιο του Ωρίωνα. Οι αστέρες ρ και σ (φ.μ. 3,58 και 4,47) ήταν γνωστοί στην Κίνα ως Kang Ho [=ποτάμι]. Ο τ είναι λευκοκίτρινος αστέρας και είναι γνωστός για το ότι γύρω του περιφέρεται κάθε 3,3 ημέρες(!) ένας πλανήτης, από τους πρώτους που ανακαλύφθηκαν. Ο πλανήτης αυτός έχει μάζα 4 φορές τη μάζα του Δία. Το σύστημα αστέρα-πλανήτη απέχει από τη Γη 51 έτη φωτός.
ΝGC 5248
ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ
ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΥ:
Μακριά
από το γαλαξιακό μας επίπεδο, ο αστερισμός
αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς
γαλαξίες. Φωτεινότερος είναι ο ελλειπτικός
NGC 5248 στα σύνορα με την Παρθένο. Σε άλλο
γαλαξία του αστερισμού, τον ραβδωτό
σπειροειδή NGC 5874, που απέχει από τη Γη
165 εκατομμύρια έτη φωτός, ανακαλύφθηκε
[10/1/1999] ένας υπερκαινοφανής αστέρας
(σουπερνόβα). Το μακρινότερο αντικείμενο
στο Βοώτη είναι ο ελλειπτικός
γαλαξίας-ραδιοπηγή [κβάζαρ] 3C 295. Αυτός
υπολογίσθηκε ότι απέχει 5 δισεκατομμύρια
έτη φωτός από τη Γη. Στις 23/1/1999 ανιχνεύτηκε
έκρηξη ακτίνων γ [GRB 990123].
ΚΒΑΖΑΡ 3C 295
Ο πάλσαρ
J1518+4904, του αστερισμού του Βοώτη αποτελεί
πιθανώς διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων.
Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται
στα 2.300 έτη φωτός.
konstantinosa.oikonomou@gmail.com
1. “Τι να σκέφτεται ο Βοώτης γι'αυτούς, καθώς οδηγεί τα κυνηγόσκυλά του πάνω απ' το ζενίθ;”
ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: