Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα: πρώιμη Άρτεμις ή αγνή Κόρη της Κρήτης από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου

 

Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα: 

πρώιμη Άρτεμις ή αγνή Κόρη της Κρήτης

από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου

   

   ΓΕΝΙΚΑ – ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Η Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα, ήταν δευτερεύουσα θεότητα της πρώιμης Ελληνικής Μυθολογίας, προστάτιδα των ψαράδων, που λατρευόταν κυρίως στην Κρήτη. Η ονομασία «Βριτόμαρτις» δεν είναι ελληνική, αλλά προέρχεται από μια κρητική διάλεκτο και σημαίνει "γλυκιά παρθένος". Ταυτίζεται με την πρώιμη μορφή της θεάς Αρτέμιδος. Ο Ησύχιος Αλεξανδρεύς συσχετίζει την Κρητική “βριτύ” (BRITE), με το ελληνικό επίθετο γλυκύ ή γλυκό¹. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η Βριτόμαρτις ή “γλυκιά κόρη” είναι απλώς ένα προσωνύμιο, ένα επίθετο, που δεν αποκαλύπτει το όνομα της θεάς, ούτε το χαρακτήρα της. Πάντως δακτυλίδια της Μινωικής Εποχής με την παράστασή της φαίνεται πως έχουν αποτρεπτικό χαρακτήρα [χρησιμοποιούμενα προφανώς με κάποια ξόρκια].

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ: Η Βριτόμαρτις ήταν μια νέα και όμορφη κοπέλα από την αρχαία Γόρτυνα της Κρήτης. Κατά μία εκδοχή ήταν κόρη του Δία και της Κάρμης. Πέφτοντας κάποια μέρα στη θάλασσα, σώθηκε από τα δίχτυα ψαράδων. Όταν πέθανε, θεοποιήθηκε και προστάτευε τους ψαράδες. Μια άλλη εκδοχή του μύθου, που φαίνεται και η επικρατούσα, λέει ότι η Βριτόμαρτις ήταν μια Νύμφη της Αρτέμιδας, την οποία, καθώς εκείνη μια μέρα κυνηγούσε, την είδε ο Μίνωας και θαμπώθηκε από την ομορφιά της. Επί 9 ολόκληρους μήνες την καταδίωκε, αλλά αυτή, αφιερωμένη στον αγνό βίο, κρυβόταν. Τελικά, όταν εντοπίστηκε από τον διώκτη της, προτίμησε να πέσει στη θάλασσα από το βουνό Δίκτη. Και σ΄ αυτή την εκδοχή, κάποιοι ψαράδες που βρίσκονταν εκεί την έσωσαν και αυτή έγινε προστάτις τους. Από τότε ονομαζόταν και Δίκταιννα ή Δίκτυννα, είτε από το όρος από το οποίο έπεσε στη θάλασσα είτε από τα δίχτυα των ψαράδων με τα οποία και σώθηκε. Στην Κρήτη υπήρχαν πολλά ιερά της, τα “Δίκταιννα” όπως λέγονταν.

ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΟ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Η Βριτόμαρις είναι μεταξύ των στοιχείων του μινωικού πανθέου που πέρασαν μέσω των Μυκηναίων στην κλασική Ελληνική Μυθολογία. Για τους Έλληνες, η Βριτόμαρτις αρχικά ήταν απλώς μία ορεάς Νύμφη, που στα μετέπειτα χρόνια αλλού ταυτίστηκε με την Άρτεμη και αλλού με την Αφαία, την αόρατη προστάτιδα της Αίγινας². Η θεά "Βριτόμαρτις" φαίνεται πως λατρευόταν στην Κρήτη ως μια πτυχή της Πότνιας, ή Κυρίας. Η αρχαϊκότερη πτυχή της κρητικής αυτής θεάς εκλαμβάνεται αυτή της Μητέρας των Βουνών, όπως δηλαδή εμφανίζεται στην μινωική σφραγιδοποιία, με τα δαιμονικά χαρακτηριστικά μιας Γοργόνας, με δύο φίδια στα χέρια της, που συνοδεύεται από το διπλό πέλεκυ. Θερείτο λαφύστια θεότητα [το αντίθετο της μειλίχειας] γι΄αυτό και η ονομασία της που σημαίνει την καλή παρθένο, μάλλον ενέχει το στοιχείο του ευφημισμού, που αντιστρατεύεται την επικίνδυνη πτυχή της. Όσο για το δεύτερο όνομά της, Δίκτυννα, προφανώς αυτό προέρχεται κατά τους ελληνιστικούς συγγραφείς από τη λέξη “δίκτυα”³.

  

ΛΑΤΡΕΙΑ: Ο Στράβων ισχυρίζεται ότι η Βριτόμαρτις λατρευόταν ως Δίκτυννα μόνο στη δυτική Κρήτη, στην περιοχή της Κυδωνίας, όπου και υπήρχε ένα Δικτυναίον ή ναός της Δίκτυννας. Στη μινωική τέχνη, στα νομίσματα, όσο και στις σφραγίδες ή τα δαχτυλίδια, η Βριτόμαρτις απεικονίζεται με δαιμονικά χαρακτηριστικά, να κρατά διπλό πέλεκυ και να βρίσκεται δίπλα σε θηρία. Ακόμη υπάρχουν αναφορές για λατρευτικά ξόανα της θεότητας σε διάφορους ναούς ή ιερά σπήλαια στην Κρήτη. Φαίνεται ότι στην περιοχή της Χερσονήσου η λατρεία της κορυφωνόταν με την εορτή των Βριτομάρτειων. Σε νομίσματα της Κυδωνίας, και της Φαλάσαρνας, η Βριτόμαρτις εικονίζεται ως τροφός του Δία. Ακόμη, ναοί προς τιμήν της υπήρχαν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην Αίγινα, την Αθήνα, τη Μασσαλία, την Αντίκυρα, κ.α. με την σύνθετη ονομασία της θεότητας: Άρτεμις Δίκτυννα.

ΑΦΑΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΝΝΑ: Η Βριτόμαρτις λατρευόταν ως Αφαία, κυρίως στο νησί της Αίγινας⁴ κατά τη διάρκεια της Μυκηναϊκής Εποχής, όπου και αργότερα κτίστηκε ο ναός προς τιμήν της. Μετά την επικυριαρχία της Αθήνας επί της Αίγινας, η λατρεία της πέρασε και στους Αθηναίους. Αυτό φαίνεται από την ανέγερση ναού προς τιμήν της στην περιοχή του σημερινού Ασπρόπυργου.

   

ΣΤΗΝ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Σε διάφορα ιπποτικά έπη του Spenser εμφανίζονται στοιχεία της “Britomart" [βασίλισσα των Νεράιδων], όπου αυτή είναι μια αλληγορική εικόνα της “παρθένου ιππότισσας” που αντιπροσωπεύει την αρετή, ειδικότερα δε, την αγγλική στρατιωτική δύναμη, που “δικαιολογείται”, από μια λαϊκή ετυμολογία της λέξης Βρετανός, ως προερχόμενης από τη λέξη Βριτόμαρτις[!], που θεωρήθηκε ότι είναι μια σύνθετη λέξη για τους Βρετανούς και τον θεό “Μαρς”, δηλαδή την ονομασία στη Λατινική του θεού του πολέμου Άρη!!.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Α.Γ. Κρασανάκη, Ελληνική Μυθολογία, μύθοι της Κρήτης, σε μορφή PDF. Αθανασίου Αγγελόπουλου, Νέο Λεξικό της ελληνικής μυθολογίας, εκδόσεις ελεύθερη σκέψις. Μartin P. Nilson, Η Μινωική-μυκηναϊκή θρησκεία και η επιβίωσή της στην Ελληνική Θρησκεία, 2η έκδ. (Lund) 1950. Walt. Burkert, Ελληνική Θρησκεία,1985, ενότ. 10 έως 47. Διόδωρος Σικελιώτης, 5.76.3.

konstantinosa.oikonomou@gmail.com

1. paleoglot.blogspot.ca

2. Ρητή αναγνώριση της Βριτομάρτιδος και της Αφαίας κάνουν ο Παυσανίας [ii.30.3] και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης [v.76.3].

3. Σχετικά: Καλλίμαχος, Ωδή 3 στην Άρτεμη, 188 κ.έξ.

4. Παυσανίας, 2.30.3.