Οι Κορύβαντες από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

Οι Κορύβαντες

από τον Κωνστανίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

   

   ΓΕΝΙΚΑ: Οι Κορύβαντες, σύμφωνα με την κύρια μυθική διήγηση, υπήρξαν οι «πρώτοι άνθρωποι» πάνω στη Γη, ενώ, κατά μία άλλη εκδοχή, ήταν υπερφυσικές οντότητες που γεννήθηκαν πριν γεννηθούν οι ολύμπιοι θεοί. Οι Κορύβαντες αναφέρονται συνήθως ως εννέα ή δέκα, άλλοτε ως τρεις, αλλά συχνά, και ιδιαίτερα στις γενεαλογικές παραδόσεις, γίνεται λόγος για έναν και μόνο Κορύβα ή Κύρβα.

Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥΣ: Την πρώτη και κύρια μυθική εκδοχή ενισχύει η μαρτυρία ότι οι Κορύβαντες αποκαλούνταν ήταν “δενδροφυείς”. Σύμφωνα όμως με άλλη παράδοση, οι Κορύβαντες γεννήθηκαν από τα δάκρυα του Δία, δηλαδή από τη βροχή, που γονιμοποιεί τη γη. Άλλες δευτερεύουσες παραδόσεις λένε ότι οι Κορύβαντες ήταν απόγονοι των Ιδαίων Δακτύλων [Στράβων]¹ ή γιοι της Ρέας². Επειδή οι Κορύβαντες σχετίζονταν στενά με τη λατρεία της Κυβέλης, αναφέρονται συχνά ως γιοι της, τους οποίους απέκτησε με κάποιο ανώνυμο ήρωα της Σαμοθράκης³. Αντιθέτως, στη Ρόδο θεωρούντο παιδιά του Ηλίου και της Αθηνάς, ενώ στη Σαμοθράκη γιοι του Απόλλωνα και της Ρυτίας. Άλλοι θεωρούσαν τους Κορύβαντες θεότητες της αγροτικής υπαίθρου, γιους του αγροτικού θεού Σώκου⁴ και της Ορεάδος Νύμφης Κόμβης. Η σύνδεση των Κορυβάντων με τον χορό οδήγησε στη σκέψη ότι ίσως είχαν σχέση με τις Μούσες, γι΄αυτό πολλοί αρχαίοι συγγραφείς τους καταγράφουν ως γιους της Θάλειας και του Απόλλωνα⁵, ή του Δία και της Καλλιόπης. Οι Κορύβαντες αναφέρονται και ως γιοι του Κρόνου, ενώ κατά τους νεότερους Ορφικούς κατάγονταν από την Περσεφόνη. Ο επικός ποιητής Νόννος διασώζει κάποια από τα ονόματα των Κορυβάντων: Πρυμνέας, Μίμας, Άκμων, Δαμνέας, Ωκύθους, Μελισσεύς, Ιδαίος. Μακρινός απόγονος των Κορυβάντων ήταν και ο πρώτος βασιλιάς της Εύβοιας, Άβαντας. Αξίζει να αναφέρουμε πως κάποιοι μεμονωμένοι μυθικοί συγγραφείς αναφέρουν οτι οι Κορύβαντες πήραν το όνομά τους από τον Κορύβαντα, γιό του Ιασίωνα και της Κυβέλης, που πρώτος δίδαξε τις τελετουργίες προς τιμήν της Κυβέλης στους κατοίκους της Φρυγίας.

ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΡΥΒΑΝΤΙΩΝΤΕΣ: Οι Κορύβαντες λατρεύονταν με οργιαστικούς χορούς. Οι λάτρεις των Κορυβάντων αποκαλούνταν “κορυβαντιώντες⁶”. Οι πιστοί καλούσαν τους Κορύβαντες με άγριες κραυγές και κινήσεις. Από τη μανία τους αυτοτραυματίζονταν κάποτε ως δαιμονισμένοι, ενώ χτυπούσαν τα κύμβαλα και τα τύμπανα με τη συνοδεία αυλού. Οι αρχαίοι αποκαλούσαν την κατάσταση αυτή της εκστάσεως ως “πλήρωση”, η οποία χαριζόταν από το θείο[!]. Ταύτιζαν τη μανία αυτή με το μεθύσι ή την ευγλωττία. Η ένταξη ενός ανθρώπου στους κορυβαντιώντες γινόταν με την τελετή της “Θρόνωσης”, οπότε ο μυούμενος καθόταν πάνω σε ένα θρόνο, ενώ οι υπόλοιποι Κορυβαντιώντες, συνήθως τρεις άντρες και τρεις γυναίκες, χόρευαν γύρω του.

ΤΟΠΙΚΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ: Τόπος αρχικής λατρείας των Κορυβάντων θεωρείται μάλλον η Μικρά Ασία. Στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. η λατρεία τους καθιερώθηκε στην περιοχή της Αιολίας και της Ιωνίας, όπου και συνδέθηκε με την αντίστοιχη λατρεία των Καβείρων. Οι λατρευτικοί-μουσικοί τρόποι που χρησιμοποιούνταν ήταν οργιαστικοί και θορυβώδεις [εκφράσεις “φρυγιστί” και “λυδιστί”]. Αργότερα λατρεύθηκαν στη Ρόδο και την Κρήτη, όπου και τελικά ταυτίσθηκαν με τους Κουρήτες. Τόποι λατρείας τους στην Αιολία και στην Προποντίδα ήταν η Ίδα, το Σίγειο, η Αμαξιτία, η Σκήψις, η Μυτιλήνη, η Πέργαμος, οι Ερυθρές, η Αλικαρνασσός, κ.ά. Κύριο λατρευτικό κέντρο στην Κρήτη ήταν η Ιεράπυτνα [Ιεράπετρα], η οποία ονομαζόταν παλαιότερα Κύρβα. Την παλαιότητα της λατρείας των Κορυβάντων στη Ρόδο στηρίζουν η μαρτυρία του Διοδώρου για κάποια πόλη «Κυρβία» και μία επιγραφή. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, οι Κορύβαντες λατρεύονταν για αρκετούς αιώνες ακόμη και στην Αθήνα. Σύμφωνα με τον Παυσανία, αγάλματά τους υπήρχαν και στη Λυκόσουρα της Αρκαδίας.

Ι.Μ. ΠΑΝΤΕΛΕΉΜΟΝΟΣ Α. ΟΡΟΣ: Χειρ. κωδικασ 6
Η γέννηση του  ΔΙΑ

 ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΚΥΒΕΛΗ: Οι Κορύβαντες συνδέθηκαν στενά με τη λατρεία της θεάς Κυβέλης για πρώτη φορά στη Μικρά Ασία. Μέσα από τη λατρεία της Κυβέλης έγιναν γνωστοί αργότερα και στους Ρωμαίους. Από ένα χρονικό σημείο και μετά, οι Κορύβαντες εμφανίζονται στη θέση των λεγόμενων “Γάλλων”, δηλαδή των ιερέων της Κυβέλης, ενώ ήταν και οι χορευτές που την τιμούσαν με τον χορό τους. Τα λιοντάρια που έσερναν το άρμα της Κυβέλης τα περνούσαν για Κορύβαντες μεταμορφωμένους. Ο επικεφαλής Κορύβας, επειδή ταυτιζόταν με τον Άττι, κατείχε υψηλή θέση, γι΄ αυτό καθόταν στον ίδιο θρόνο με τη Μητέρα-Κυβέλη. Η συσχέτιση των Κορυβάντων με τους Ιδαίους Δακτύλους, που και αυτοί έπαιζαν κάποιο ρόλο κατά καιρούς στη λατρεία της Κυβέλης, αποτελεί μία ακόμα σύνδεση. Οι Κορύβαντες συσχετίσθηκαν ιδιαίτερα με τον θεό Διόνυσο, όταν ταυτίσθηκαν με τους Κουρήτες, ενώ σχετίσθηκαν και με τους Τελχίνες της Ρόδου. Λέγεται, μάλιστα, οτι όπως οι Κουρήτες προστάτευαν τον νεογέννητο Δία στην Κρήτη με τους θορυβώδεις πολεμικούς χορούς τους, έτσι και οι Κορύβαντες προστάτευσαν τον θεό Διόνυσο στην Εύβοια, με τον χορό τους. Έκτοτε έγιναν και ακόλουθοι και φρουροί του Διονύσου.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ [ΑΒΑΝΤΕΣ ΚΑΙ ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ]: Οι Άβαντες, από τα γνωστότερα προ-ελληνικά φύλα, εμφανίζονται στο προσκήνιο πριν το 2000 π.Χ., εποικίζοντας την Εύβοια και δημιουργώντας τους πρώτους σχετικούς μύθους περί των Κορυβάντων. Οι Άβαντες ήταν ένας φιλοπόλεμος λαός, που μάχονταν “εκ του συστάδην”, και οι οποίοι σύντομα επεκτάθηκαν στο νησί. Κατοικούσαν κυρίως γύρω από την Ερέτρια και τη Χαλκίδα. Εδώ προφανώς ο μύθος των Κορυβάντων πλουτίστηκε με στοιχεία από τη μυθοπλασία των άλλων πρώτων κατοίκων της Ευβοίας [Σώκος]. Άλλωστε, απόγονος των Κορυβάντων θεωρείτο και ο πρώτος βασιλιάς της Εύβοιας, Άβαντας. Ο Νόννος (5ος μ.Χ.αι.) παρουσιάζει τους Άβαντες ως ιερατικό γένος, προπάτορες των Κουρήτων, που μετείχαν και στις Διονυσιακές εκστρατείες. Αργότερα οι Άβαντες επεκτάθηκαν στην Αττική, σε νησιά του Αιγαίου και στην Ιωνία, δίνοντας και εκεί τα πρώτα στοιχεία του θρύλου των Κορυβάντων. Εκεί ο σχετικός μύθος διανθίστηκε με τοπικές λατρείες [Κυβέλη, κ.τ.λ.]. Τα ίχνη τους χάνονται την περίοδο μετά τον Τρωικό Πόλεμο. Πάντως, μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι μετοίκησαν σε άγνωστη περιοχή [πιθανότατα τη Θεσπρωτία].

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

1. Στράβων, Ι 473.

2. Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήταν δαίμονες που κατάγονταν από το βουνό Ίδη της Κρήτης ή της Φρυγίας και αποτελούσαν την ακολουθία της μητέρας των θεών [Ρέας ή Κυβέλης]. Τους ονόμασαν “Δακτύλους” επειδή ήταν 5 τον αριθμό, όσα δηλαδή και τα δάκτυλα ενός χεριού, ή επειδή ήταν πολύ επιδέξιοι στα χέρια, ιδίως ως προς την κατεργασία των μετάλλων, ή επειδή όταν τους γέννησε η μητέρα τους [που ήταν η Ρέα ή η Αγχιάλη], έμπηξε από τους πόνους του τοκετού τα δάχτυλά της στο χώμα, ή, τέλος, γιατί γεννήθηκαν από τη σκόνη που έριξαν πίσω τους με τα δάχτυλά τους οι τροφοί του Δία.

3. Διόδωρος, Γ΄ 55.

4. Σύμφωνα με αυτή τη μυθική εκδοχή, που ταυτίζει τους Κορύβαντες με τους Κουρήτες, η προσβολή του Σώκου κάποτε από λυσσα ήταν η αιτία που οι Κορύβαντες έφυγαν από την αρχική τους κατοικία στην Εύβοια και κατέφυγαν στην Κρήτη. Ο Σώχος ειται πιθανότατα για πανάρχαια τοπική αγροτική θεότητα της Ευβοίας. Ο Ησύχιος τον ονομάζει Σώχο.

5. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, Α΄ 3,4.

6. Σχετικά: Αριστοφάνης, Σφήκαι 8, Πλάτων, Κριτίας 54 και Συμπόσιον 215.