Ειλείθυια [Η θεότητα του τοκετού] από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

 

Ειλείθυια

[Η θεότητα του τοκετού]

από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

Η γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δια,
μπρος στα μάτια της Ειλειθυίας

   Η Ειλείθυια ή Ειλειθυία, που συναντάται και με τα ονόματα, Ελεύθεια, Ελενθώ και Ελειθώ, ήταν δευτερεύουσα θεότητα της Ελληνικής Μυθολογίας. Ήταν η θεά της γέννησης και των πόνων του τοκετού. Βοηθούσε τις γυναίκες να γεν-ήσουν και ν' αντέχουν τις ωδίνες της γέννας. Πριν και μετά την γέννα, οι γυναίκες της πρόσφεραν διάφορα αφιερώματα.   Επειδή όμως πολλές γυναίκες πέθαιναν κατά τη διάρκεια του τοκετού, θεωρήθηκε και ως η θεά που προκαλεί θάνατο στις γυναίκες την ώρα του τοκετού. Τη λάτρευαν, επίσης, και ως θεά που φροντίζει τα νεογέννητα.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Η ονομασία Ειλείθυια, φαίνεται να παράγεται από τα αρχαία ρήματα "ειλέω" (=στενοχωρώ, πιέζω) και του "θύω" (που με τη δευτερεύουσα σημασία σημαίνει σπεύδω, στενάζω, τρελαίνομαι). Κατά την αρχαία παράδοση το όνομα αυτό οφείλεται σε ικετευτική κραυγή των επιτόκων: «Ελθέ!», «Ελθέ!» με την οποία και καλούσαν τη θεά σε βοήθεια. Σε πολλούς θυμίζει και τη ρηματική μετοχή {ε}ληληθυία, αυτή, δηλαδή, που έχει έλθει.

ΚΑΤΑΓΩΓΗ: Οι μύθοι σχετικά με τη θεότητα αυτήν ποικίλλουν και συχνά αντιφάσκουν. Ο Όμηρος πρώτος την αναφέρει ως "έφορο" του τοκετού, και της απελευθέρωσης της εγκύου, προστάτιδα θεά των επιτόκων. Θεωρείτο κόρη του Δία και της Ήρας. Φέρεται ως βοηθός και υπηρέτρια της Ήρας, πράγμα όμως που δεν την εμποδίζει να απελευθερώσει τη Λητώ, παρά τη ρητή απαγόρευση της Ήρας, για να γεννηθούν ο Απόλλων και η Άρτεμη. Το ίδιο θα συμβεί αργότερα με τη γέννηση του Ηρακλή από την Αλκμήνη. Πριν την ομηρική εποχή, όμως, αναφέρεται ο πληθυντικός "Ειλείθυιαι”, ως θυγατέρες του Δία και της Ήρας, οι οποίες και χαρακτηρίζονται "μογοστόκοι", δηλαδή αυτές που επιφέρουν τους πόνους. Σημειώνεται ότι οι ωδίνες τοκετού, συγκρίνονταν με αόρατα λεπτά βέλη που έριχναν οι "Ειλείθυιες" και που διαπερνούσαν το σώμα της επιτόκου προκειμένου έτσι να εξευμενιστεί! Χαρακτηριστικός είναι και ο μύθος για την Λητώ, που επί 9 ημέρες ανέμενε, την εμποδιζόμενη από την Ήρα, Ειλείθυια¹.

ΜΕΤΑΟΜΗΡΙΚΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Ο Ησίοδος θεωρεί την Ειλειθυία αρωγό θεά του τοκετού, ενώ ο Ωλήν² την θεωρεί προστάτη του έρωτα. Ο ίδιος ποιητής την αποκαλεί "Εύλινον" (=καλώς κλώθουσα) και όπως σημειώνει ο Παυσανίας³, ίσως την συγχέει με την Μοίρα της ζωής θεωρώντας την όμως αρχαιότερη ακόμη και του Κρόνου.

ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ: Στη Τεγέα η θεά ονομαζόταν "Αυγή εν γόνασι" γιατί ταυτιζόταν με την Αυγή, που γονατιστή γέννησε τον Τήλεφο. Όμως, σε αρχαία νομίσματα του Αιγίου, η Ειλείθυια εικονίζεται όρθια με το αριστερό μπράτσο υψωμένο και το χέρι ανοικτό ως σημείο έκπληξης, ενώ στο δεξί φέρει πυρσό, σύμβολο της ζωής. Κατά τη δωρική παράδοση η λατρεία της θεάς μεταδόθηκε από την Κρήτη στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η θεά των τοκετών λατρευόταν πάρα πολύ στην Κρήτη ως σύμβολο μητρότητας και γονιμότητας. Τα ιερά της βρίσκονταν κυρίως σε σπήλαια γεγονός που φανερώνει την αρχέγονη λατρεία της θεότητας. Τα Ελευσίνια Μυστήρια, που σχετίζονται με τον κύκλο της βλάστησης, υποστηρίζεται από ορισμένους ότι μεταφέρθηκαν από την Κρήτη στην Αττική, ενώ είναι εμφανέστατη η ετυμολογική συγγένεια του ονόματος της θεάς και των μυστηρίων που σχετίζονται με τον ερχομό (ελεύθω - έλευσις - Ειλείθυια - Ελευσίνα), με τη γέννηση.

  ΛΑΤΡΕΙΑ: Η θεά είχε πολλά ιερά στην Κρήτη, ενώ η λατρεία της που ήταν διαδεδομένη όσο οπουδήποτε αλλού, διατηρήθηκε μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια και την παλαιοχριστιανική εποχή, σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα σε λατρευτικά σπήλαια. Στη Μεγαλόνησο, τα ονομαστότερα λατρευτικά ιερά σπήλαια της θεάς ήταν στην Αμνισό, στην Ολούντα, στο Δικτυνναίο άντρο και στην Ίνατο. Όμως, η κύρια έδρα της θεάς ήταν στην αρχαία Λατώ. Φαίνεται πάντως πως υπήρχε μεγάλη σχέση της λατρείας της θεάς Ειλείθυιας με την Λητώ, πράγμα που φανερώνει τη μεγάλη διάδοση του μύθου της γέννησης του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Το πιθανότερο πάντως είναι ότι η θεά “κατάγεται” από τη μινωική μυθολογία και "πέρασε" στο δωδεκάθεο κάτι που συνέβη και με άλλες προελληνικές θεότητες. Οι Ρωμαίοι ενέταξαν στο δικό τους πάνθεο και τη θεότητα αυτή, αποκαλώντας "Λυκινία", ενώ συχνά διατηρούσαν το ελληνικό της όνομα.

Από τα ευρήματα στην Ιθώμη

ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΙΘΩΜΗ: Στην Ιθώμη της Μεσσηνίας οι έγκυες γυναίκες λάτρευαν τη θεότητα με το όνομα Ελεύθια. Τώρα, αιώνες μετά, έχουν βρεθεί πλήθος εκπληκτικά ευρήματα μιας λατρείας η οποία ήλθε στην Πελοπόννησο πριν από την εποχή του Χαλκού. Μεγάλα ειδώλια με φουσκωμένη κοιλιά που κρατούν στα χέρια τους μικρά γουρουνάκια συμπληρώνουν την εικόνα καθώς συμβολίζουν τη γονιμότητα. Στο βουνό της Ιθώμης πάνω από την αρχαία Μεσσήνη ένα ιερό που άρχισε να ανασκάπτεται τα τελευταία χρόνια έφερε στο φως, πλήθος τεκμηρίων που αποδεικνύουν τη λατρεία της θεότητας στην οποία οι άνθρωποι προσέφεραν τα αναθήματά τους μαζί με τις επικλήσεις ή την ευγνωμοσύνη τους. H Ειλείθυια ή Ελεύθια, λατρευόταν εδώ για αιώνες και οι επίτοκοι και οι λεχώνες προσέτρεχαν σε αυτήν ως συμπαραστάτρια. Κάτω από το ιερό του προστάτη της Μεσσήνης, του Διός Ιθωμάτα, που βρίσκεται στην κορυφή του βουνού, με όλη την αρχαία πόλη να απλώνεται στα πόδια του, αυτό το ιερό της Ειλειθυίας σκαρφαλωμένο σε μιαν απότομη και δύσβατη πλαγιά αποκαλύπτει τα μυστικά του. Και μαζί με τον «θάλαμο Κουρητών», όπως αναφέρει ο Παυσανίας στα «Μεσσηνιακά» του, ένα λατρευτικό οικοδόμημα που βρίσκεται λίγο ψηλότερα, χωρίς όμως να έχει ακόμη ανασκαφεί, αποτελούν, σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Πέτρο Θέμελη, μια λατρευτική ενότητα συνοδείας προς τον Δία, όπως λατρευόταν στην Ιθώμη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Sir William Smith (1876). Dictionary of Greek and Roman biography and mythology, Boston, C.C. Little, J. Brown.

http://aristomenismessinios.blogspot.gr

konstantinosa.oikonomou@gmail.com 

1. Ομηρικός ύμνος προς Απόλλωνα 117-130.

2. Ο Ωλήν ήταν αρχαίος έλληνας ποιητής γνωστός από από τη Λυκία, ο οποίος έγραψε πολλούς ύμνους με γνωστότερους δύο, τον ύμνο στην Ειλείθυια και κατά τον Ηρόδοτος έναν ύμνο αφιερωμένο στην Ώπιν και την Άργην.

3. Παυσανίας ΙΧ 27,2.