Ο Έρως του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου - συγγραφέα

 

Ο Έρως

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου - συγγραφέα

   

Έρως: Τοιχογραφία από την Πομπηία

   “Έρως ανίκητε μάχαν”, διαβάζουμε στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Ο ανκατανίκητος, λοιπόν, Έρως, ήταν ο φτερωτός θεός της αγάπης, που συχνά συσχετιζόταν με την Αφροδίτη. Όταν, ο Έρωτας χτυπούσε με τα βέλη του δύο ανθρώπους, αυτοί ερωτεύονταν παράφορα!

   ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ: Ο Ησίοδος, στη “Θεογονια” του, αναφέρει πως ο Έρωτας προήλθε από το Χάος και τη Γαία, δυο στοιχεία-θεότητες που δεν είχαν γεννήτορες. Πολύ αργότερα, οι Ορφικοί “διασαφήνισαν” με τη διδασκαλία τους την προέλευση του Έρωτα, κάνοντας λόγο για ένα «κοσμικό αυγό» που άφησε η Νύχτα στην αγκαλιά του Ερέβους, απ' όπου και Ξεπήδησε ο Έρως. Κάτι ανάλογο έλεγε και ο Αριστοφάνης στις “Όρνιθές” του. Συνεπώς η θεότητα αυτή θεωρείτο κοσμογονικής καταγωγής. Στην εξέλιξη της Μυθολογίας, μετά τον 7ο π.Χ. αιώνα, αναφέρονται και άλλοι γεννήτορες του Έρωτα. Σύμφωνα με τη Σαπφώ, ο Έρως είναι γιος της Αφροδίτης και του Ουρανού, ενώ ένας άλλος λυρικός ποιητής, ο Σιμωνίδης ο Κείος ισχυρίζετια ότι είναι γιος της Αφροδίτης και του Άρη. Συχνά ο ρόλος του προσδιορίζεται συνοδευτικός της, νεότερης χρονολογικώς, ερωτικής θεότητας, της Αφροδίτης. Ο Αλκαίος, ένας άλλος ποιητής, αναφέρει ότι ο Έρωτας ήταν γιος της Ίριδας και του Ζέφυρου, ενώ αλλού διαβάζουμε ότι πατέρας του ήταν ο Ήφαιστος. Πάντως, θεωρούνταν πανέμορφος στην όψη, αλλά και “μπελαλής” ακόμη και για τους θεούς. Κάποιο μύθοι παρουσιάζουν τον Έρωτα να αρνείται τις παρακλήσεις της μητέρας του και άλλων θεών να επέμβει στις ζωές των θνητών.

Έρως και Ρέα. Ρούμπενς

   ΔΙΠΛΟ ΣΥΜΒΟΛΟ: Από τους τραγικούς ποιητές, ιδιαίτερη σημασία στον θεό Έρωτα αποδίδει ο Ευριπίδης. Μάλιστα αυτός διαχωρίζει τον έρωτα σε μια διττή και αμφίσημη δύναμη. Η πρώτη δύναμη του Έρωτα δυνητικά οδηγεί στην Αρετή, ενώ, στον αντίποδα, ή άλλη του μορφή μπορεί να οδηγήσει σε αθλιότητα [ακολασία, εμπάθεια, κ.ά.]. Κάτι ανάλογο διακρίνεται και στην Πλατωνική Διδασκαλία. Για παράδειγμα διαβάζουμε στο “Συμπόσιο” για τον τον καλό, ανώτερο, πνευματικό Έρωτα, εκείνον που είναι γιος της Αφροδίτης της “Ουρανίας”, όπως αποκαλείται, και τον κακό, γήινο, τυχάρπαστο Έρωτα που είναι γιος της Πανδήμου Αφροδίτης.

Έρως και Ψυχή 1.

   Ο ΕΡΩΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: Μέχρι τις μέρες μας δεν έχουν αποκαλυφθεί αναπαραστάσεις του θεού που να χρονολογούνται πριν από τον 6ο αιώνα π.Χ. Οι πιο παλαιές παραστάσεις του Έρωτα βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Ακροπόλεως, στην Αθήνα. Στην πρώτη απ' αυτές, η θεά Αφροδίτη φαίνεται να κρατά στο χέρι της ένα αγόρι [580 π.Χ.]. Πρόκειται για ζωγραφική πάνω σε μελανόμορφο αγγείο. Η δεύτερη (570 π.Χ.), είναι σε ένα μελανόμορφο πλακίδιο, όπου πάλι η Αφροδίτη κρατά δύο αγόρια, τον Έρωτα και τον Ίμερο¹. Από τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, ο Έρωτας εμφανίζεται “ανεξάρτητος” από άλλες θεότητες. Άλλοτε φαίνεται να πετάει, άλλοτε κοιμάται, άλλοτε ιππεύει ένα δελφίνι, κ.ά. Σε άλλες παραστάσεις ο Έρωτας εικονίζεται να βοηθά τη μητέρα του ή άλλες γυναίκες, μιας και θεωρείτο συνοδός της Αφροδίτης. Από τον επόμενο αιώνα [4ος π.Χ.], και για ολόκληρη την Ελληνιστική Εποχή, ο Έρωτας συμπεριλαμβάνεται και στον βακχικό κύκλο, ως ακόλουθος του Διονύσου. Η παράδοση αυτή συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια αυτής της Περιόδου. Πολλές απεικονίσεις του Έρωτα έχουν ανακαλυφθεί στη σκεπασμένη από τις τέφρες του Βεζούβιου, Πομπηία. Ανάμεσα στα έργα που ξεχωρίζουν είναι αυτά της «πώλησης Ερώτων», της τιμωρίας του Έρωτα και του Έρωτα ως μεταφορέα των όπλων του θεού Άρη.

Έρως και Ψυχή 2. Αντόνιο Κανόβα

Ο ΕΡΩΣ ΣΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ: Στα τελευταία ελληνιστικά, αλλά και στα ρωμαϊκά χρόνια, ο Έρωτας συχνά ταυτίζεται με το Πένθος ή τον Θάνατο(!). Εμφανίζεται να κρατάει δάδα, συνήθως στραμμένη προς το έδαφος. Πρόκειται για μία απεικόνιση που σχετίζεται με τη θέση του θεού στο βακχικό κύκλο. Την ίδια περίοδο ξεκινούν την εμφάνισή τους αναπαραστάσεις του Έρωτα, με τον Ηρακλή και την υποτιθέμενη επικράτηση του φτερωτού θεού. Στη ρωμαϊκή τέχνη, η εικόνα του Έρωτα χρησιμοποιείται τις περισσότερες φορές με τη μορφή μικρού παιδιού.

 

Έρως, Φαρνέζε-Νάπολι

   ΣΗΜΑΣΙΑ -ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ ΕΡΩΤΟΣ: Για τους αρχαίους Έλληνες, ο Έρως ήταν ο θεός που ευθυνόταν για τον πόθο, την αγάπη και τη σεξουαλική δραστηριότητα, ενώ λατρευόταν και ως θεός της γονιμότητας. Μάλιστα, συχνά τον αναφέρουν ως «ελευθέριο», όπως και το Διόνυσο. Στην ελληνική Μυθολογία υπάρχουν δύο βασικές υποστάσεις του Έρωτα: η παλαιότερη θεότητα ήταν αυτή που ενσάρκωνε τη δύναμη της ερωτικής αγάπης αλλά και τη δημιουργική δύναμη της φύσης, που ευθύνεται για την ύπαρξη και την τάξη όλων των πραγμάτων στον Σύμπαν. Γι' αυτό και ο Ησίοδος παρουσιάζει τον Έρωτα να έχει γεννηθεί πριν από τους ολύμπιους θεούς. Έτσι, και στα Ελευσίνια Μυστήρια, ο Έρως λατρευόταν ως “Πρωτόγονος”, αυτός δηλαδή που γεννήθηκε πρώτος. Αργότερα ο Έρωτας προέκυψε ως γιος της Αφροδίτης και με αυτή τη μορφή του, δάμαζε την πρωταρχική δύναμη της αγάπης και την κατεύθυνε κατά τη θέλησή του προς τους θνητούς, ενώνοντας τα ανόμοια. Ένας ρόλος που συμβολίζεται από τους νέους γονείς του Έρωτα: την Αφροδίτη-Αγάπη και τον Άρη-Πόλεμο [είτε με τη «Φωτιά» Ήφαιστος].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:Connolly David, «Τα φτερά του έρωτα ή ο έρως ως παρόρμηση για μάθηση», Εἰσηγήσεις σεμιναρίου Πλατωνικῆς Φιλοσοφίας, Έρωτας, Παιδεία καὶ Φιλοσοφία, Αθήνα, 1989, σσ. 67-82.

konstantnosa.oikonomou@gmail.com 

1.Ο Ίμερος είναι η προσωποποίηση της σφοδρής ερωτικής επιθυμίας, του ερωτικού πόθου. Θεωρείτο αδελφός του Έρωτα.