Το τέλος του Αλβανού τυράννου: Ο θάνατος του διαβόητου Αλή πασά - 24/1/1822 του Κων/νου Α. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

 

Το τέλος του Αλβανού τυράννου: Ο θάνατος του διαβόητου Αλή πασά - 24/1/1822

του Κων/νου Α. Οικονόμου δασκάλου - συγγραφέα

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΛΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΙΩΝ ΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Ο πατέρας του Αλή υπήρξε κυβερνήτης στο σαντζάκι του Δελβίνου (Β. Ήπειρος). Γεννήθηκε στο Τεπελένι το 1744. Όταν πέθανε ο πατέρας του, η περιφέρειά του μοιράστηκε σε άλλους πασάδες και ο νεαρός Αλής ακολουθούσε τη μητέρα του, Χάμκω, σε ληστρικές επιδρομές. Το 1768 νυμφεύτηκε την Εμινέ κόρη του Καπλάν πασά. Από αυτή απέκτησε δυο γιους, τον Μουχτάρ και το Βελή. Όμως δε δίστασε, δείχνοντας νωρίς το χαρακτήρα του, να καταδώσει τον πεθερό του για συνεργασία με τους Ρώσους, πετυχαίνοντας τον αποκεφαλισμό του. Από το 1775 ο Αλής υπηρέτησε ως υπασπιστής του πασά Κουρτ Αχμέτ, του Βερατίου, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με τη φύλαξη των στενών της περιφέρειάς του. Την περίοδο 1778-9, ο Αλής, επικεφαλής της περιφέρειας ήρθε σε επαφή με Έλληνες αρματολούς και Αλβανούς μπουλουκμπασήδες. Κατόρθωσε να συγκεντρώσει από πλούσιους της περιοχής αρκετά χρήματα, που του επέτρεπαν να προσλαμβάνει τους ικανότερους ενόπλους και να δωροδοκεί Οθωμανούς άρχοντες. Με τη βοήθεια των Βενετών, που μεσολάβησαν στην Πύλη κατάφερε να πάρει με το μέρος του το σουλτάνο στη διαμάχη που ακολούθησε με τον Κουρτ πασά, ο οποίος είχε επανακάμψει στο προσκήνιο. Το 1784 ο Αλής πήρε προαγωγή και έγινε πασάς δύο ουρών και διορίστηκε κυβερνήτης (mutasarrif) του Δελβίνου. Το 1786 διορίστηκε κυβερνήτης και των Τρικάλων, με χώρο δράσης ολόκληρη τη Θεσσαλία, ενώ δυο χρόνια αργότερα έγινε επίσημα κυβερνήτης στα Γιάννενα. Αυτά τα αξιώματα τα διατήρησε μέχρι το θάνατό του, παραμονές της ελληνικής Επανάστασης. Ο Αλής κατάφερε να δραστηριοποιήσει ένα δίκτυο πρακτόρων , ανθρώπων οι οποίοι τον πληροφορούσαν εγκαίρως για κάθε τι, ύποπτο ή μη, στους χώρους ελέγχου του αλλά και στην Πόλη. Έτσι κατόρθωνε να παίρνει με το μέρος του υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, εξαγοράζοντάς τα, και αυξάνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο περαιτέρω τη δύναμή του. Το θετικό για τον Ελληνισμό έργο του, ήταν ότι υπήρξε ένας από τους βασικούς παράγοντες της διάβρωσης της Οθωμ. Αυτοκρατορίας. Στα χρόνια εκείνα παρατηρούνταν συχνές αποστασίες ισχυρών Οθωμανών αρχόντων κατά της κεντρικής εξουσίας, που η Πύλη αδυνατούσε να καταστείλει. Όταν το 1797 επαναστάτησε ο πασάς του Βιδινίου Πασβάνογλου, ο Αλή εξεστράτευσε εναντίον του, μετά από εντολή του σουλτάνου. Ο βασικός όμως στόχος του Αλή ήταν να υπονομεύσει το κύρος του σουλτάνου και το πέτυχε στρεφόμενος εναντίον των πλουσίων γαιοκτημόνων. Συχνά χρησιμοποιούσε ως επιχείρημά του τις διαμαρτυρίες των χριστιανών για να καταδικάσει τους Οθωμανούς. Φυσικά αυτό δεν το έκανε από φιλελληνισμό [άλλωστε το πραγματικό του πρόσωπο, το βίαιο και δόλιο, το έδειξε διαπράττοντας φοβερές βιαιότητες κατά των Σουλιωτών, του Χορμόβου, του Γαρδικίου, που το ισοπέδωσε, διότι κάποιοι κάτοικοι του χωριού κακοποίησαν τη Χάμκω, και άλλων περιοχών], αλλά δρώντας καιροσκοπικά για να πετύχει την αναγνώρισή του από τους ντόπιους και την υποστήριξη όλου του λαού στα μελλοντικά του σχέδια για αυτονόμησή του από την κεντρική εξουσία. Αποτέλεσμα της τακτικής του πάντως ήταν η αποδυνάμωση των ισχυρών Τούρκων της Θεσσαλίας και ο υπέρμετρος πλουτισμός του ιδίου. Πάμπολλα χωριά της Ηπείρου και της Θεσσαλίας έγιναν δικά του τσιφλίκια¹.

Ο Αλής και οι γιοι του φρόντισαν να κτίσουν παλάτια σε διάφορες περιοχές της επικράτειάς τους, όπως στον Τύρναβο, τη Δέσιανη, τα Λουτρά Σμοκόβου, τη Λάρισα (Ακ σαράι), το Καρπενήσι, κι αλλού. Παρ' όλα αυτά, το 1803-4 ο Αλής κατάφερε να να αναβαθμιστεί σε Ρούμελη βαλεσή, επικυρίαρχος δηλαδή όλης της ηπειρωτικής Ελλάδας, παίρνοντας και την τρίτη τιμητική ουρά των αξιωμάτων, αποκαθιστώντας μάλιστα την τάξη στη Μακεδονία από τις ληστοσυμμορίες που λυμαίνονταν τον τόπο.

Αλή πασάς και Χάμκω

Η δράση του Αλή επεκτάθηκε και στο Μοναστήρι, την Έδεσσας, τη Φλώρινα, καταφέρνοντας να εξασφαλίσει από τους κατοίκους τους εισφορές για το στρατού του. Το 1806 έπεισε την Υψηλή Πύλη να πουλήσει όλα τα δικαιώματά της στη Ρούμελη, στον ίδιο. Έτσι η περιοχή δράσης του ήταν μια τεράστια έκταση ίση με τη σημερινή Αλβανία και το μεγαλύτερο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης και της Πελοποννήσου, στην οποία πέτυχε να τοποθετηθεί το 1807, ως Μοριά βαλεσή, ο γιος του Βελής. Μετά και την κατάληψη του Αργυροκάστρου, που συνοδεύτηκε με διώξεις κατά των Ελλήνων της περιοχής, επισημοποίησε τα σχέδιά του για πλήρη ανεξαρτησία, ερχόμενος σε συνεννοήσεις με ξένες δυνάμεις, κλέφτες και Φιλικούς. Ο ιδιαίτερα βίαιος χαρακτήρας του εκδηλώθηκε μεταξύ άλλων με τον τρόπο που τιμωρούσε τους αντιπάλους του. Έτσι ο πασάς Μουσταφά του Δελβίνου τιμωρήθηκε να πεθάνει από πείνα, ο Νεομάρτυρας Δημήτριος από τη Σαμαρίνα βασανίστηκε με σκληρό τρόπο, κάτοικοι του Γαρδικίου ψήστηκαν ζωντανοί σε σχάρα², πολιτικοί του αντίπαλοι, αλλά ακόμα και γυναίκες, θανατώθηκαν με πνιγμό στη λίμνη των Ιωαννίνων, κ. α. Το 1812 ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ αποφάσισε να αρχίσει να ασχολείται με τις καταγγελίες κατά του Αλή. Ως πρώτο μέτρο, έπαυσε το γιο του Βελή από τα καθήκοντά του στην Πελοπόννησο, υποβαθμίζοντάς τον στη θέση του πασά της Λάρισας. Ο Βελής και στη νέα του θέση φρόντισε κυρίως για την αύξηση της προσωπικής του περιουσίας με δημεύσεις περιουσιών των Οθωμανών αντιπάλων του.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΗ: Το 1818, η Πύλη θορυβημένη, βλέποντας ότι χρειαζόταν αποφασιστικά μέτρα κατά του Αλή και των γιων του, στράφηκε ξεκάθαρα εναντίον τους και κάλεσε τον Αλή σε απολογία. Μετά από την άρνησή του, ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις των Οθωμανών στάλθηκαν στα Γιάννενα για την τιμωρία του. Ο διαβόητος πασάς αντιστάθηκε, αλλά την 24η/1/1822 εξοντώθηκε στην Ι. Μ. Α. Παντελεήμονα, που είχε καταφύγει με την τελευταία του σύζυγο, τη Βασιλική. Στη συνέχεια αποκεφαλίστηκαν και οι γιοι του και τα κεφάλια των τριών στάλθηκαν στην Κων/λη και εκτέθηκαν σε δημόσια θέα. Μετά το θάνατο του τυράννου, τα αμέτρητα κτήματά του, αντί να δοθούν στους κατοίκους των χωριών, όπου ανήκαν, ανακηρύχθηκαν σουλτανικές γαίες και λίγα χρόνια αργότερα πωλήθηκαν ή δωρήθηκαν σε επιφανείς Οθωμανούς. Έτσι όλα σχεδόν τα καμποχώρια της Θεσσαλίας έγιναν κτήματα διαφόρων πλουσίων Οθωμανών, ή σπανιότερα Ελλήνων που είχαν πλουτίσει στο εξωτερικό (τσιφλίκια). Κατ' αυτόν τον τρόπο οι Θεσσαλοί ήταν σαν να επέστρεφαν στην περίοδο της αρχαιότητας και στην κατάσταση των Πενεστών³. Αυτή η κατάφορη αδικία κατά των φτωχών κατοίκων της υπαίθρου, που εξακολούθησε και μετά την απελευθέρωση του 1881, οδήγησε στην εξέγερση του Κιλελέρ και στην αναδιανομή των γαιών.

Ο ΒΕΛΗΣ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ: Το 1811 ο Βελής τοποθετήθηκε πασάς της Θεσσαλίας. Το πρώτο μέτρο που έλαβε, και απάλυνε τα προβλήματα των Ελλήνων, ήταν η τιμωρία και εκδίωξη των γενιτσάρων που λυμαίνονταν τον τόπο. Κατά την παραμονή του στη Λάρισα νυμφεύτηκε την κόρη του Νετζίπ μπέη, ενός από τους πλουσιότερους Οθωμανούς της πόλης, ενώ για μικρό διάστημα έμενε στην περιοχή της Φιλιππουπόλεως που από τότε ονομάστηκε Ακ Σαράι. Όμως η μόνιμη κατοικία του Βελή ήταν ο Τύρναβος, όπου και διέμενε τους περισσότερους μήνες του χρόνου σε ένα μεγαλοπρεπές, τριώροφο, πολυτελές μέγαρο. Ο Βελής έκτισε και στη Δέσιανη ένα όμορφο σαράι, στο οποίο είχε φτιάξει και μια μικρή λίμνη για να κάνουν βαρκάδα οι πολυάριθμες νόμιμες σύζυγοί του και παλλακίδες του (χαρέμι).

1. Πίνακας με τα τσιφλίκια του Αλή: Κων/νου Α. Οικονόμου, Η Λάρισα και η θεσσαλική Ιστορία, δ΄ τ., Λάρισα 2009.

2. Σαθάς Κ. Ν., Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, Αθήναι 1869

3. Δες σχετικά, Κ. Α. Οικονόμου, Η Λάρισα και η θεσσαλική Ιστορία, τόμος Β΄, Λάρισα 2008.